Sáng kiến Ứng dụng công nghệ thông tin để duy trì sĩ số học sinh dân tộc lớp 3

PHẦN I. MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

Duy trì sĩ số học sinh là một trong những nhiệm vụ trọng tâm trong công tác giáo dục tiểu học. Việc học sinh đi học chuyên cần không chỉ đảm bảo quyền được học tập của các em mà còn là điều kiện thiết yếu để giáo viên tổ chức các hoạt động dạy học có chất lượng, duy trì sự liền mạch trong kiến thức và hình thành các phẩm chất, năng lực theo đúng chương trình giáo dục phổ thông mới. Đặc biệt đối với học sinh dân tộc thiểu số ở vùng khó khăn, việc đến trường đều đặn còn mang ý nghĩa lớn trong việc xóa đói giảm nghèo, nâng cao dân trí và rút ngắn khoảng cách phát triển giữa các vùng miền. Một lớp học có sĩ số ổn định sẽ tạo được sự gắn kết tập thể, duy trì thói quen học tập tốt và là tiền đề để giáo viên chủ nhiệm xây dựng kế hoạch giáo dục toàn diện phù hợp với từng đối tượng học sinh.

Trong thời đại chuyển đổi số hiện nay, công nghệ thông tin đã trở thành công cụ đắc lực hỗ trợ đổi mới giáo dục trên nhiều phương diện. Việc ứng dụng công nghệ thông tin vào giảng dạy và quản lý lớp học không chỉ giúp giáo viên tiếp cận các phương pháp sư phạm hiện đại mà còn tạo ra môi trường học tập sinh động, hấp dẫn, giúp học sinh thêm yêu thích đến trường. Đối với học sinh dân tộc thiểu số, việc lồng ghép CNTT trong các tiết học giúp các em dễ tiếp cận kiến thức hơn thông qua hình ảnh, video, trò chơi trực tuyến; đồng thời khơi dậy sự tò mò, khuyến khích các em đến lớp đầy đủ. Ngoài ra, CNTT còn giúp giáo viên xây dựng các kênh kết nối hiệu quả với phụ huynh, kịp thời trao đổi, tuyên truyền, hỗ trợ gia đình phối hợp giữ chân học sinh trong lớp học. Như vậy, CNTT không chỉ góp phần đổi mới phương pháp dạy học mà còn là phương tiện hữu hiệu để nâng cao hiệu quả duy trì sĩ số học sinh.

Thực tế tại các trường tiểu học có đông học sinh dân tộc thiểu số cho thấy, việc duy trì sĩ số vẫn còn là một thách thức lớn. Mặc dù nhà trường đã triển khai nhiều giải pháp như hỗ trợ học sinh có hoàn cảnh khó khăn, vận động phụ huynh đưa con đến lớp, tổ chức phong trào thi đua giữa các lớp... nhưng tình trạng học sinh nghỉ học không lý do, đi học không chuyên cần vẫn còn xảy ra ở một số nơi. Nguyên nhân chủ yếu là do sự hạn chế về nhận thức của phụ huynh, sự nhút nhát, tự ti và thiếu hứng thú trong học tập của các em học sinh dân tộc. Một số học sinh ở vùng xa đi lại khó khăn, sức khỏe yếu, điều kiện gia đình thiếu thốn dẫn đến việc các em dễ dàng bỏ học khi gặp trở ngại. Các giải pháp truyền thống mặc dù có hiệu quả nhất định nhưng vẫn chưa khai thác hết tiềm năng của công nghệ hiện đại để hỗ trợ bền vững việc duy trì sĩ số.

Là giáo viên chủ nhiệm lớp 3 có nhiều học sinh là con em dân tộc thiểu số, tôi thấu hiểu sâu sắc những khó khăn trong công tác giữ vững sĩ số lớp học. Sau nhiều năm giảng dạy, tôi nhận thấy rằng để duy trì sĩ số hiệu quả, giáo viên không chỉ cần tận tâm mà còn cần nhạy bén trong việc áp dụng công nghệ vào quản lý và giảng dạy. Bản thân tôi luôn trăn trở làm thế nào để học sinh yêu thích đến lớp mỗi ngày, làm sao để các em cảm thấy việc đến trường là một niềm vui. Từ đó, tôi mạnh dạn lựa chọn đề tài: “Ứng dụng công nghệ thông tin để duy trì sĩ số học sinh dân tộc lớp 3”, với mong muốn chia sẻ những kinh nghiệm thiết thực và hiệu quả, góp phần cùng nhà trường và đồng nghiệp nâng cao chất lượng giáo dục ở vùng có học sinh dân tộc thiểu số.

2. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu

Mục tiêu của đề tài là tìm ra những giải pháp ứng dụng công nghệ thông tin một cách linh hoạt, phù hợp với đối tượng học sinh dân tộc lớp 3 nhằm góp phần duy trì sĩ số học sinh đến lớp một cách đều đặn, bền vững. Thông qua việc tích hợp các công cụ công nghệ trong giảng dạy và quản lý lớp học, đề tài hướng đến mục tiêu xây dựng môi trường học tập tích cực, khơi dậy hứng thú học tập, giúp học sinh thêm yêu lớp, yêu trường và có động lực đến lớp hằng ngày. Đồng thời, đề tài cũng mong muốn phát huy vai trò cầu nối của giáo viên với phụ huynh học sinh thông qua các kênh thông tin số, từ đó tạo sự phối hợp chặt chẽ giữa gia đình và nhà trường trong việc chăm lo việc học tập cho con em dân tộc thiểu số.

Với mục tiêu ấy, đề tài tập trung thực hiện các nhiệm vụ cụ thể như sau: Thứ nhất, khảo sát thực trạng chuyên cần của học sinh dân tộc lớp 3, phân tích nguyên nhân dẫn đến việc các em nghỉ học hoặc đi học không đều. Thứ hai, xây dựng và triển khai các giải pháp có tính khả thi, gắn với công nghệ thông tin để tác động tích cực đến thói quen đi học của học sinh. Thứ ba, đánh giá hiệu quả của từng giải pháp qua thực tế lớp học, rút ra bài học kinh nghiệm để tiếp tục nhân rộng trong những năm học tiếp theo. Cuối cùng, đề tài hướng đến việc nâng cao nhận thức và kỹ năng ứng dụng công nghệ thông tin cho chính giáo viên chủ nhiệm lớp, để từ đó làm chủ các công cụ số và vận dụng sáng tạo vào việc duy trì sĩ số và nâng cao chất lượng giáo dục.

3. Tính mới của đề tài

Đề tài “Ứng dụng công nghệ thông tin để duy trì sĩ số học sinh dân tộc lớp 3” mang tính mới ở chỗ không chỉ dừng lại ở việc vận động học sinh đến lớp bằng các biện pháp truyền thống, mà đã chủ động tích hợp công nghệ thông tin vào toàn bộ quá trình giáo dục nhằm tạo nên sự chuyển biến bền vững và hấp dẫn trong công tác duy trì sĩ số. Thay vì theo dõi sĩ số bằng hình thức ghi chép thủ công, giáo viên sử dụng bảng dữ liệu điện tử để cập nhật và phân tích tình hình chuyên cần của từng học sinh, từ đó kịp thời có biện pháp hỗ trợ phù hợp. Thay vì thông báo phụ huynh thông qua sổ liên lạc, đề tài xây dựng kênh kết nối trực tuyến qua Zalo nhóm, Messenger hoặc video call, giúp giáo viên trao đổi nhanh chóng và hiệu quả hơn, đặc biệt trong bối cảnh phụ huynh học sinh dân tộc thường đi làm xa hoặc khó tiếp cận nhà trường.

Điểm sáng tạo đặc biệt của đề tài nằm ở việc thiết kế các hoạt động thi đua, tuyên dương học sinh đi học chuyên cần bằng hình thức số hóa như bảng điểm danh điện tử, huy hiệu học tập qua Canva, phần thưởng online nhằm tạo ra sự mới mẻ, hứng thú cho các em mỗi ngày đến lớp. Bên cạnh đó, đề tài khai thác các phần mềm trò chơi học tập như Wordwall, ClassPoint, Quizziz... để tổ chức các tiết học sinh động, giúp học sinh dân tộc dễ tiếp cận kiến thức và cảm nhận niềm vui học tập. Những yếu tố công nghệ này góp phần định hình một cách tiếp cận hiện đại trong công tác chủ nhiệm lớp, góp phần vào chuyển đổi số ngành giáo dục một cách thiết thực, hiệu quả.

4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu

Đối tượng nghiên cứu của đề tài là những học sinh dân tộc thiểu số đang học lớp 3 tại một trường tiểu học vùng khó, nơi mà việc duy trì sĩ số vẫn còn gặp nhiều thách thức do đặc điểm tâm lý lứa tuổi, rào cản ngôn ngữ và điều kiện sống của gia đình. Bên cạnh đó, đề tài cũng tập trung vào vai trò của giáo viên chủ nhiệm lớp 3 trong việc ứng dụng công nghệ thông tin để quản lý học sinh, phối hợp với phụ huynh, thiết kế bài học hấp dẫn và tổ chức các hoạt động hỗ trợ việc đến lớp đều đặn cho các em.

Phạm vi nghiên cứu của đề tài được giới hạn trong lớp 3 có đông học sinh là con em dân tộc thiểu số, nơi giáo viên chủ nhiệm có thể chủ động vận dụng các thiết bị, phần mềm và công cụ CNTT đơn giản, dễ tiếp cận vào các hoạt động dạy học và giáo dục. Đề tài không mở rộng nghiên cứu đến toàn khối hay các cấp học khác mà tập trung vào phạm vi lớp do chính giáo viên trực tiếp giảng dạy và chủ nhiệm, nhằm đảm bảo tính cụ thể, thiết thực và khả năng áp dụng cao.

5. Phương pháp nghiên cứu

Trong quá trình thực hiện đề tài, tôi đã sử dụng phối hợp nhiều phương pháp nghiên cứu phù hợp với đặc thù của công tác chủ nhiệm lớp và ứng dụng công nghệ thông tin trong môi trường giáo dục tiểu học. Cụ thể:

– Phương pháp điều tra, khảo sát thực tế: Thu thập dữ liệu về tình trạng chuyên cần, số buổi nghỉ học, lý do nghỉ học của học sinh dân tộc lớp 3 qua bảng theo dõi sĩ số điện tử và nhật ký chủ nhiệm.

– Phương pháp quan sát sư phạm: Theo dõi thái độ học tập, mức độ tham gia các hoạt động học tập số hóa, phản ứng của học sinh dân tộc khi được học bằng hình ảnh, trò chơi trực tuyến và công cụ CNTT.

– Phương pháp phân tích – tổng hợp: Xử lý các thông tin thu được từ thực tế lớp học, bảng điểm danh, phản hồi của phụ huynh để xác định nguyên nhân và hiệu quả của từng giải pháp ứng dụng CNTT trong việc duy trì sĩ số.

– Phương pháp thực nghiệm sư phạm: Thử nghiệm các hình thức khen thưởng điện tử, thi đua trực tuyến, trò chơi tương tác, theo dõi sự thay đổi về sĩ số, mức độ hào hứng đi học và kết quả học tập.

– Phương pháp đối chiếu – so sánh: So sánh tình trạng sĩ số trước và sau khi áp dụng các giải pháp CNTT nhằm đánh giá hiệu quả, từ đó rút ra bài học kinh nghiệm.

Ứng dụng Trí tuệ nhân tạo để rèn luyện kỹ năng tự chủ, tự học cho học sinh Lớp 3 trong công tác chủ nhiệm.

PHẦN II. NỘI DUNG SÁNG KIẾN

1. Cơ sở lý luận

Duy trì sĩ số học sinh là nhiệm vụ quan trọng trong giáo dục tiểu học, đặc biệt trong bối cảnh đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực học sinh. Theo chương trình giáo dục phổ thông 2018, học sinh phải được tham gia đầy đủ các hoạt động giáo dục để đảm bảo mục tiêu hình thành nhân cách toàn diện. Việc học sinh nghỉ học hoặc đi học không đều sẽ gây gián đoạn quá trình tiếp thu tri thức, ảnh hưởng đến sự phát triển của cá nhân và giảm chất lượng giáo dục chung của nhà trường. Với học sinh dân tộc thiểu số, việc duy trì sĩ số càng trở nên cấp thiết, bởi các em thường gặp khó khăn về ngôn ngữ, tâm lý, điều kiện sống, khoảng cách với trường học và sự thiếu ổn định trong nhận thức của gia đình.

Từ góc độ lý luận giáo dục, sự chuyên cần là một yếu tố nền tảng tạo nên nề nếp học tập tích cực, giúp học sinh duy trì tiến độ học tập, phát triển tư duy và hòa nhập tập thể. Nếu thiếu sự hiện diện thường xuyên trong lớp, học sinh dễ bị hụt kiến thức, mất phương hướng học tập và dẫn đến tâm lý chán nản, tự ti. Do đó, duy trì sĩ số không chỉ mang ý nghĩa quản lý mà còn là một phần quan trọng của quá trình giáo dục toàn diện.

Trong bối cảnh cách mạng công nghiệp lần thứ tư, công nghệ thông tin trở thành phương tiện hỗ trợ giáo dục hiệu quả. Việc ứng dụng CNTT giúp giáo viên tiếp cận với phương pháp giảng dạy hiện đại, đổi mới hình thức tương tác, nâng cao hứng thú học tập cho học sinh. CNTT cũng mở ra nhiều kênh kết nối nhanh chóng, tiện lợi giữa giáo viên với phụ huynh, giữa học sinh với bạn bè và với bài học. Đối với học sinh dân tộc thiểu số, những hình ảnh minh họa sinh động, trò chơi trực tuyến, video học tập dễ hiểu sẽ giúp các em vượt qua rào cản ngôn ngữ, cảm thấy học tập là niềm vui thay vì áp lực. Đặc biệt, khi các hoạt động thi đua, tuyên dương được tổ chức bằng hình thức số hóa, các em sẽ được tiếp cận với môi trường giáo dục hiện đại, góp phần hình thành sự chủ động, tự tin và tích cực trong quá trình học tập.

Như vậy, ứng dụng công nghệ thông tin vào công tác duy trì sĩ số không chỉ là xu hướng tất yếu trong đổi mới giáo dục mà còn là con đường hiệu quả để giúp học sinh dân tộc thiểu số đến lớp đều đặn, phát triển toàn diện và rút ngắn khoảng cách giữa các vùng miền trong tiếp cận tri thức.

2. Cơ sở thực tiễn

Trường tiểu học nơi tôi công tác nằm trên địa bàn có nhiều học sinh dân tộc thiểu số sinh sống, trong đó phần lớn là người Tày, Nùng, Dao, Mông. Các em học sinh lớp 3 thuộc lứa tuổi đang định hình ý thức học tập nhưng vẫn còn non nớt về tâm lý, dễ bị ảnh hưởng bởi điều kiện sống và môi trường xung quanh. Không ít học sinh ở vùng xa, đường đến trường lầy lội, gia đình làm nương rẫy thường xuyên, điều kiện kinh tế khó khăn khiến việc học không phải là ưu tiên hàng đầu. Một số em không được học mẫu giáo, chưa có thói quen học tập đều đặn nên dễ dàng nghỉ học nếu không có sự quan tâm sát sao từ nhà trường và giáo viên.

Tuy nhà trường đã có nhiều biện pháp để duy trì sĩ số như hỗ trợ học phẩm, miễn giảm học phí, tổ chức các phong trào thi đua, phối hợp với chính quyền địa phương... nhưng thực tế vẫn còn những trường hợp học sinh đi học không chuyên cần, nghỉ học nhiều ngày không lý do. Điều này đặt ra yêu cầu cần có những phương pháp mới mẻ, linh hoạt và gần gũi hơn để tạo sự gắn kết giữa học sinh, phụ huynh và giáo viên.

Bản thân tôi, với vai trò là giáo viên chủ nhiệm lớp 3 có đông học sinh dân tộc, luôn trăn trở trước việc làm sao để các em đến lớp đầy đủ, vui vẻ mỗi ngày. Trong quá trình dạy học, tôi nhận thấy rằng việc áp dụng công nghệ thông tin một cách hợp lý không chỉ khiến tiết học trở nên sinh động, hấp dẫn, mà còn giúp tôi dễ dàng theo dõi tình hình sĩ số, kịp thời báo phụ huynh và hỗ trợ các em quay trở lại lớp học. Từ những trải nghiệm thực tiễn đó, tôi mạnh dạn nghiên cứu và áp dụng các giải pháp ứng dụng CNTT để góp phần duy trì sĩ số học sinh dân tộc lớp 3 một cách hiệu quả và bền vững.

3. Thuận lợi và khó khăn

Trong quá trình thực hiện đề tài, tôi nhận được sự quan tâm chỉ đạo sát sao từ Ban Giám hiệu nhà trường cũng như sự hỗ trợ nhiệt tình từ các đồng nghiệp trong tổ chuyên môn. Nhà trường đã và đang đẩy mạnh việc ứng dụng công nghệ thông tin vào giảng dạy, trang bị đầy đủ máy chiếu, máy tính, tivi tại các lớp học. Hệ thống mạng Internet được phủ sóng toàn trường giúp giáo viên dễ dàng tiếp cận các phần mềm, học liệu trực tuyến và triển khai các hoạt động số hóa phù hợp. Phụ huynh học sinh ngày càng quan tâm đến con em hơn, đặc biệt là những phụ huynh trẻ, biết sử dụng điện thoại thông minh và thường xuyên kết nối với giáo viên qua các kênh trực tuyến. Bên cạnh đó, học sinh lớp 3 có sự năng động, nhanh nhạy trong tiếp cận hình ảnh, trò chơi, video minh họa từ CNTT, nên dễ bị thu hút nếu bài học được thiết kế sinh động, hấp dẫn.

Tuy nhiên, bên cạnh những thuận lợi đó, vẫn còn không ít khó khăn tác động đến việc duy trì sĩ số, đặc biệt đối với học sinh dân tộc thiểu số. Một số em sống xa trường, điều kiện đi lại khó khăn, nhất là vào mùa mưa, có em phải nghỉ học do thời tiết hoặc do sức khỏe không đảm bảo. Về phía gia đình, nhiều phụ huynh làm nương rẫy quanh năm, ít có thời gian kèm cặp hoặc quan tâm sâu sát đến việc học của con. Đáng chú ý, có không ít phụ huynh chưa thông thạo việc sử dụng thiết bị công nghệ, nên việc trao đổi qua mạng xã hội còn hạn chế, khiến giáo viên gặp khó khăn trong việc phối hợp giáo dục. Một số học sinh nhút nhát, chưa tự tin, vốn tiếng Việt hạn chế nên dễ mất phương hướng khi nghỉ học dài ngày và gặp khó khăn trong việc quay lại trường. Bên cạnh đó, giáo viên cũng phải tự học hỏi, tìm tòi các phần mềm, ứng dụng CNTT phù hợp với điều kiện địa phương, bởi không phải giải pháp công nghệ nào cũng có thể triển khai đồng bộ trong môi trường vùng khó.

Chính từ thực tế có cả thuận lợi và thách thức ấy, tôi càng nhận thức rõ hơn tầm quan trọng của việc ứng dụng công nghệ thông tin một cách linh hoạt, phù hợp để tạo nên những chuyển biến tích cực, góp phần duy trì sĩ số học sinh dân tộc lớp 3 một cách bền vững và hiệu quả.

4. Khảo sát thực trạng

Trước khi triển khai đề tài, tôi đã tiến hành khảo sát thực trạng sĩ số và tình hình chuyên cần của học sinh lớp 3 do mình chủ nhiệm tại một điểm trường có đông học sinh dân tộc thiểu số. Tổng số học sinh của lớp là 29 em, trong đó có 17 em là học sinh dân tộc Tày, Dao, Nùng và Mông. Qua bảng điểm danh điện tử và theo dõi thực tế đầu năm học, có 6 học sinh đi học không đều, thường xuyên nghỉ từ 2–3 buổi/tuần, chủ yếu rơi vào các em ở vùng xa hoặc gia đình có hoàn cảnh khó khăn. Một số em nghỉ học không lý do rõ ràng, thậm chí có em nghỉ dài ngày rồi mới trở lại lớp với tâm lý e dè, chậm tiếp thu, khó hòa nhập.

Khảo sát sơ bộ phụ huynh cho thấy gần 40% phụ huynh học sinh dân tộc chưa sử dụng thành thạo điện thoại thông minh hoặc không thường xuyên kiểm tra tin nhắn từ giáo viên, dẫn đến việc phối hợp giáo dục giữa nhà trường và gia đình còn hạn chế. Trong lớp, một số học sinh dân tộc có biểu hiện ngại phát biểu, sợ kiểm tra bài, khả năng giao tiếp bằng tiếng phổ thông chưa vững nên dễ nản chí, hay nghỉ học khi không hiểu bài. Ngoài ra, một bộ phận học sinh ít hứng thú với các hoạt động học tập truyền thống, không cảm thấy được động lực rõ ràng để đến trường.

Từ thực trạng trên, tôi nhận thấy việc áp dụng những phương pháp thông thường để duy trì sĩ số vẫn chưa đủ sức tác động mạnh mẽ đến tâm lý và hành vi của học sinh dân tộc. Cần có sự đổi mới linh hoạt trong cách tiếp cận, trong đó việc ứng dụng công nghệ thông tin vào giảng dạy, theo dõi chuyên cần và phối hợp với phụ huynh là hướng đi cần thiết để thay đổi tình hình một cách tích cực và bền vững.

5. Nội dung sáng kiến.

Giải pháp 1: Ứng dụng CNTT để nắm bắt và phân tích tình hình chuyên cần của học sinh dân tộc

Để duy trì sĩ số học sinh dân tộc một cách hiệu quả, giáo viên cần hiểu rõ từng hoàn cảnh cá nhân của học sinh trong lớp. Mỗi học sinh dân tộc đều mang theo một câu chuyện riêng, có em sống xa trường, có em phải phụ giúp cha mẹ đi nương, có em sống trong điều kiện thiếu thốn về vật chất hoặc thiếu sự quan tâm từ gia đình. Bên cạnh đó, các em còn gặp khó khăn trong giao tiếp bằng tiếng phổ thông, thiếu tự tin khi học tập, dẫn đến tâm lý ngại đến lớp nếu không có sự thấu hiểu và động viên kịp thời. Chính vì vậy, nắm bắt được tâm sinh lý học sinh, hoàn cảnh gia đình và điều kiện sống thực tế sẽ giúp giáo viên có cơ sở để điều chỉnh phương pháp giáo dục và tìm ra cách tác động phù hợp. Trong bối cảnh công nghệ thông tin ngày càng phát triển, việc ứng dụng CNTT để thực hiện công việc này là giải pháp cần thiết, góp phần rút ngắn khoảng cách giữa giáo viên và gia đình học sinh, tăng cường hiệu quả quản lý lớp học.

Ngay từ đầu năm học, tôi tiến hành thu thập thông tin cá nhân của từng học sinh qua phiếu khảo sát đầu năm, trong đó chú trọng đến địa chỉ, thành phần dân tộc, hoàn cảnh gia đình, phương tiện liên lạc và tình trạng đi học của những năm trước. Dựa trên kết quả đó, tôi tạo một bảng theo dõi sĩ số điện tử trên Google Sheets, cập nhật tình hình đi học – nghỉ học hằng ngày để dễ dàng phát hiện những em học không chuyên cần. Hệ thống bảng tính này còn giúp tôi phân loại học sinh có nguy cơ nghỉ học dài ngày để kịp thời can thiệp.

Song song đó, tôi thiết lập nhóm Zalo lớp để kết nối với phụ huynh. Trong nhóm này, tôi cập nhật thường xuyên tình hình đi học của con, gửi ảnh các hoạt động học tập trong lớp, chia sẻ kết quả học tập và động viên phụ huynh đưa con đi học đều. Với những phụ huynh chưa biết sử dụng smartphone hoặc ít online, tôi chủ động đến thăm nhà học sinh để tìm hiểu hoàn cảnh cụ thể, động viên các em đến lớp, đồng thời tạo sự gắn kết với phụ huynh. Có trường hợp em L.T.Q – dân tộc Nùng – đầu năm nghỉ học nhiều do ngại nói tiếng phổ thông và hay bị bạn trêu. Qua Zalo, tôi thường xuyên gửi video học tập, động viên phụ huynh nhắc nhở con, đồng thời trực tiếp đến nhà trao đổi thêm, giúp em dần mạnh dạn quay lại lớp, học tập tự tin hơn.

Ngoài ra, vào cuối mỗi tuần, tôi dành thời gian tổng hợp dữ liệu sĩ số trên bảng điện tử để báo cáo nhanh cho Ban giám hiệu và đưa ra cảnh báo sớm đối với những học sinh có dấu hiệu nghỉ học bất thường. Việc sử dụng CNTT không chỉ giúp công việc theo dõi trở nên khoa học, chính xác mà còn tăng tính tương tác với gia đình học sinh một cách linh hoạt, tiết kiệm thời gian nhưng vẫn hiệu quả.

Sau khi triển khai giải pháp này trong học kỳ I, tôi nhận thấy sĩ số lớp ổn định rõ rệt. Tình trạng nghỉ học không lý do giảm hẳn, từ 6 em không chuyên cần đầu năm, sau 3 tháng thực hiện còn lại duy nhất 1 em nghỉ không phép (do ốm). Các phụ huynh dần chủ động hơn trong việc liên lạc với giáo viên, biết cập nhật tình hình con em qua nhóm Zalo, một số phụ huynh còn chia sẻ ảnh con học bài ở nhà để giáo viên nắm bắt thêm. Học sinh dân tộc dần có ý thức hơn trong việc đến lớp, mạnh dạn nói chuyện và tham gia vào hoạt động tập thể. Quan trọng hơn, sự phối hợp ba bên: học sinh – giáo viên – phụ huynh trở nên gần gũi, kịp thời và chủ động, nhờ vào sự hỗ trợ của công nghệ thông tin. Đây là bước đệm cần thiết để triển khai các giải pháp tiếp theo trong việc duy trì sĩ số một cách bền vững và nhân văn.

Giải pháp 2: Tổ chức phong trào “Mỗi ngày đến lớp là một niềm vui” bằng hình thức số hóa

Ở lứa tuổi tiểu học, đặc biệt là học sinh lớp 3 người dân tộc thiểu số, các em rất dễ bị chi phối bởi cảm xúc và hứng thú cá nhân. Các em thường đến lớp nếu cảm thấy vui, được quan tâm, được ghi nhận; ngược lại, nếu cảm thấy bị bỏ quên, nhàm chán hoặc áp lực, các em rất dễ nản chí và bỏ học không lý do. Chính vì vậy, tạo được động lực đi học cho các em là một yếu tố then chốt để duy trì sĩ số bền vững. Tuy nhiên, thay vì sử dụng các hình thức khen thưởng truyền thống đơn điệu, việc ứng dụng công nghệ thông tin để số hóa các hoạt động thi đua sẽ tạo nên sức hấp dẫn mới, giúp học sinh hứng thú đến lớp hằng ngày và xem việc đi học là một niềm vui thực sự. Đây chính là cách tiếp cận hiện đại, gần gũi với tâm lý lứa tuổi và phù hợp với mục tiêu đổi mới giáo dục.

Tôi triển khai phong trào “Mỗi ngày đến lớp là một niềm vui” bằng việc xây dựng bảng thi đua sĩ số theo tuần dưới dạng trình chiếu PowerPoint sinh động. Trong đó, tôi chia lớp thành các nhóm nhỏ, mỗi nhóm có biểu tượng hoạt hình riêng (gấu, thỏ, khủng long, ong vàng…), được hiển thị cùng số ngày chuyên cần trong tuần. Mỗi sáng điểm danh, nếu nhóm có đủ thành viên đi học, biểu tượng của nhóm đó sẽ “nhảy múa” hoặc được thưởng một ngôi sao vàng trên bảng điện tử. Vào cuối tuần, nhóm có số điểm cao nhất sẽ được tuyên dương bằng “giấy khen điện tử” thiết kế trên Canva hoặc bài hát vui nhộn mở trong lớp.

Tôi cũng thiết kế huy hiệu chuyên cần số hóa với các cấp độ như “Bạn nhỏ đi học siêng năng”, “Chiến binh không nghỉ học”, “Siêu nhân chuyên cần”... Những học sinh có mặt đầy đủ trong tháng sẽ được gắn huy hiệu này lên góc học tập cá nhân hoặc in ra và tặng mang về nhà để khoe với cha mẹ. Học sinh rất háo hức với những phần thưởng này, bởi hình thức bắt mắt, hiện đại và mang tính khích lệ lớn. Bên cạnh đó, tôi sử dụng thêm các sticker động, biểu tượng cảm xúc, video khen ngợi ngắn từ giọng AI (như “Chúc mừng bạn đã đi học đủ cả tuần!”) phát giữa giờ học, làm tăng yếu tố bất ngờ và thích thú cho các em.

Tôi thường xuyên chia sẻ hình ảnh, video của buổi tuyên dương trong nhóm Zalo lớp, giúp phụ huynh thấy con em mình được ghi nhận, từ đó thêm quan tâm, nhắc nhở và hỗ trợ việc học tập của con. Với những em đi học chưa đều, tôi không trách mắng mà mời gọi các em cùng tham gia “trò chơi chuyên cần” như một cuộc phiêu lưu nhẹ nhàng, từng bước cải thiện thái độ đến lớp bằng cách tiếp cận tích cực.

Từ chỗ học sinh còn thờ ơ với việc đi học đều, sau khi triển khai phong trào số hóa, lớp tôi trở nên hào hứng hơn mỗi buổi sáng. Các em tự giác nhắc nhau đến lớp để “giữ điểm cho nhóm”, thích thú khi được nhận huy hiệu ảo và giấy khen số hóa. Có em vì muốn đạt danh hiệu “siêu nhân chuyên cần” mà không nghỉ học buổi nào trong tháng. Số học sinh đi học đủ cả tháng tăng lên rõ rệt, đặc biệt là trong nhóm học sinh dân tộc. Các em cảm thấy vui vẻ, hào hứng, gắn bó với lớp hơn, không còn tâm lý sợ đến trường hay nản khi bị kiểm tra bài. Phụ huynh cũng tỏ ra bất ngờ và thích thú khi thấy con mình được tuyên dương bằng hình thức mới mẻ, từ đó thêm tin tưởng và phối hợp với giáo viên. Phong trào thi đua số hóa không chỉ giúp lớp duy trì sĩ số đều đặn mà còn góp phần hình thành tinh thần trách nhiệm, thái độ tích cực trong học sinh – điều rất cần thiết để xây dựng môi trường học tập hạnh phúc và hiệu quả.

Giải pháp 3: Thiết kế bài học hấp dẫn bằng công nghệ số để học sinh dân tộc yêu thích đến lớp

Một trong những nguyên nhân phổ biến khiến học sinh dân tộc thiểu số nghỉ học là do tâm lý chán nản, không thấy hứng thú với việc học, đặc biệt khi các em gặp khó khăn trong việc tiếp thu kiến thức do rào cản ngôn ngữ, nhút nhát hoặc thiếu tự tin. Nếu nội dung bài học không hấp dẫn hoặc phương pháp giảng dạy quá khô khan, học sinh sẽ dễ bỏ cuộc, dẫn đến việc nghỉ học kéo dài và giảm sĩ số lớp. Vì vậy, việc đổi mới hình thức dạy học, biến tiết học thành hoạt động thú vị, sinh động bằng cách ứng dụng công nghệ số sẽ là chìa khóa để giữ chân học sinh trong lớp học. Khi mỗi ngày đến trường là một trải nghiệm vui, hấp dẫn, học sinh sẽ tự nhiên muốn đến lớp, và từ đó việc duy trì sĩ số không còn là áp lực đối với giáo viên chủ nhiệm.

Tôi bắt đầu bằng việc khảo sát mức độ yêu thích của học sinh đối với các hình thức học có yếu tố công nghệ như: trò chơi PowerPoint, video minh họa, hoạt hình mô phỏng kiến thức... Kết quả cho thấy học sinh dân tộc trong lớp rất thích những tiết học có hình ảnh sinh động, âm thanh vui tai và trò chơi tương tác. Từ đó, tôi lên kế hoạch cụ thể cho từng môn học, ứng dụng các phần mềm như Wordwall, ClassPoint, Quizziz, Liveworksheets vào việc thiết kế tiết học.

Ví dụ trong tiết Toán, thay vì yêu cầu học sinh làm bài tập khô cứng trên giấy, tôi tạo một trò chơi trực tuyến trên Wordwall với chủ đề “Giải cứu bạn nhỏ khỏi mê cung số học”, mỗi câu trả lời đúng sẽ đưa nhân vật tiến về phía ánh sáng. Trong tiết Tiếng Việt, tôi dùng hình ảnh hoạt hình kết hợp giọng đọc AI để kể chuyện minh họa, sau đó tổ chức trò chơi “Ai nhanh – ai đúng” trên ClassPoint để kiểm tra từ vựng, giúp học sinh vừa học, vừa chơi, vừa nhớ. Với môn Tự nhiên và Xã hội, tôi sử dụng video thực tế hoặc mô phỏng trực tuyến (ví dụ: vòng đời của cây, hành tinh quay quanh mặt trời...) để tăng khả năng hình dung của học sinh.

Đặc biệt, tôi lồng ghép trò chơi số hóa theo nhóm, khuyến khích học sinh hỗ trợ nhau để trả lời các câu hỏi hoặc hoàn thành thử thách. Trong những hoạt động đó, tôi cố ý phân công học sinh dân tộc ngồi cùng các bạn năng động để các em được “kéo vào” không khí lớp học một cách tự nhiên. Qua các buổi học như vậy, các em trở nên cởi mở hơn, vui vẻ hơn và dần yêu thích môi trường học tập.

Tôi cũng tạo một thư mục hình ảnh riêng trong máy tính, lưu lại những khoảnh khắc tích cực của học sinh trong lớp, sau đó chia sẻ lên nhóm Zalo lớp. Phụ huynh nhìn thấy con mình hào hứng, vui vẻ trong các tiết học, từ đó thêm động lực để hỗ trợ con đến trường đều đặn.

Sau một thời gian áp dụng, các tiết học trở nên sinh động, lớp học không còn không khí trầm lắng như trước, thay vào đó là tiếng cười, sự tương tác, sự tò mò tích cực của học sinh. Đặc biệt, học sinh dân tộc thiểu số – nhóm từng có nguy cơ nghỉ học nhiều nhất – đã chủ động hơn trong việc đến lớp và tham gia vào các hoạt động học tập. Nhiều em trước đây ngại phát biểu, nay đã xung phong trả lời nhờ được học qua trò chơi và hình ảnh trực quan. Số buổi nghỉ học giảm rõ rệt, phụ huynh cũng vui mừng khi thấy con háo hức đến trường mỗi sáng. Việc ứng dụng công nghệ vào bài giảng không chỉ giúp học sinh học tốt hơn mà còn tạo môi trường tích cực, đầy cảm hứng để các em gắn bó với lớp học, từ đó góp phần duy trì sĩ số một cách tự nhiên và bền vững.

6. Kết quả nghiên cứu

Sau khi triển khai đồng bộ các giải pháp ứng dụng công nghệ thông tin vào công tác chủ nhiệm lớp 3, đặc biệt với đối tượng học sinh dân tộc thiểu số, tôi nhận thấy hiệu quả mang lại rõ rệt cả về sĩ số, tâm lý học sinh, sự phối hợp của phụ huynh và chất lượng học tập chung của lớp. Từ đầu năm học có 6 em học sinh dân tộc thường xuyên nghỉ học không lý do, sau một học kỳ thực hiện các biện pháp trên, 100% học sinh đã duy trì việc đi học chuyên cần, không có trường hợp bỏ học hoặc nghỉ kéo dài. Số ngày vắng học không phép giảm hơn 80% so với học kỳ trước.

Học sinh dân tộc vốn nhút nhát, ít tham gia phát biểu đã dần tự tin hơn nhờ được học tập qua các trò chơi tương tác, video minh họa sinh động. Các em chủ động tham gia vào các hoạt động nhóm, biết hợp tác, giúp đỡ nhau và hình thành thói quen đến lớp đúng giờ. Phong trào thi đua “Mỗi ngày đến lớp là một niềm vui” với bảng điểm danh điện tử, giấy khen số hóa, huy hiệu học tập... đã thực sự khơi dậy tinh thần học tập tích cực và niềm vui trong mỗi học sinh.

Về phía phụ huynh, qua kênh liên lạc Zalo và sự đồng hành thường xuyên, nhiều cha mẹ học sinh dân tộc trước đây còn e ngại hoặc ít quan tâm, nay đã chủ động nhắn tin, hỏi bài, gửi hình ảnh con học ở nhà. Nhận thức về việc duy trì sĩ số, vai trò của học tập đối với tương lai con em đã được nâng lên đáng kể.

Ngoài ra, việc sử dụng các bảng theo dõi sĩ số điện tử, công cụ quản lý lớp học số giúp tôi tiết kiệm thời gian, theo dõi học sinh chính xác, dễ dàng báo cáo và có cơ sở để điều chỉnh các biện pháp phù hợp. Các tiết học số hóa cũng nâng cao hiệu quả giảng dạy, học sinh tiếp thu tốt hơn, lớp học trở nên sôi nổi, sinh động hơn rất nhiều so với trước đây.

Từ những kết quả đạt được, có thể khẳng định rằng việc ứng dụng công nghệ thông tin vào duy trì sĩ số học sinh dân tộc là một hướng đi đúng đắn, thiết thực và có khả năng nhân rộng trong môi trường giáo dục tiểu học hiện nay.

7. Bài học kinh nghiệm

Từ quá trình thực hiện đề tài và triển khai các giải pháp ứng dụng công nghệ thông tin vào công tác duy trì sĩ số học sinh dân tộc lớp 3, tôi đã rút ra một số bài học kinh nghiệm quý báu, vừa mang tính sư phạm, vừa mang tính đổi mới thực tiễn.

Trước hết, muốn duy trì sĩ số hiệu quả, giáo viên chủ nhiệm cần thấu hiểu học sinh bằng cả trái tim của người làm nghề gieo chữ. Việc nắm bắt tâm lý, hoàn cảnh sống, điều kiện học tập của từng em là cơ sở quan trọng để xây dựng các phương án hỗ trợ phù hợp. Với học sinh dân tộc, điều này càng cần thiết hơn bởi các em dễ bị tổn thương, dễ nản chí nếu không được quan tâm, động viên đúng lúc.

Thứ hai, công nghệ thông tin không chỉ là công cụ hỗ trợ giảng dạy, mà còn là cầu nối mạnh mẽ giữa giáo viên – học sinh – phụ huynh. Khi biết tận dụng và khai thác linh hoạt các phần mềm, ứng dụng số, giáo viên sẽ chủ động hơn trong việc quản lý sĩ số, phát hiện kịp thời học sinh có nguy cơ bỏ học, đồng thời tăng cường sự phối hợp tích cực từ gia đình.

Thứ ba, yếu tố “niềm vui đến lớp” đóng vai trò then chốt trong việc giữ chân học sinh. Bằng những hoạt động thi đua sinh động, những phần thưởng số hóa hấp dẫn và tiết học công nghệ giàu hình ảnh – âm thanh, học sinh dân tộc không còn cảm thấy áp lực mà thay vào đó là sự hứng thú, tự nguyện đến lớp mỗi ngày. Khi các em yêu lớp học, sĩ số sẽ được duy trì một cách tự nhiên và bền vững.

Cuối cùng, người giáo viên trong thời đại chuyển đổi số cần không ngừng học hỏi, làm mới chính mình để thích nghi với sự thay đổi. Việc ứng dụng công nghệ không đòi hỏi phải phức tạp, tốn kém, mà điều quan trọng là tinh thần cầu thị, sáng tạo và chủ động trong từng bài học, từng việc nhỏ hàng ngày vì học sinh thân yêu.

Những kinh nghiệm trên chính là hành trang giúp tôi tiếp tục kiên định với nghề, đồng hành bền bỉ cùng học sinh dân tộc trên hành trình đến với tri thức.

Một số giải pháp nâng cao hiệu quả công tác chủ nhiệm lớp 3 theo hướng giáo dục tích cực và hiện đại

PHẦN III. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ

1. Kết luận đề tài

Việc duy trì sĩ số học sinh dân tộc luôn là một trong những nhiệm vụ trọng tâm và đầy thử thách đối với giáo viên chủ nhiệm tại các trường tiểu học vùng khó. Qua quá trình triển khai đề tài “Ứng dụng công nghệ thông tin để duy trì sĩ số học sinh dân tộc lớp 3”, tôi nhận thấy rõ rằng khi CNTT được áp dụng một cách phù hợp và linh hoạt, không chỉ làm thay đổi cách quản lý lớp học mà còn góp phần tích cực trong việc tạo động lực đến trường cho học sinh, đặc biệt là các em dân tộc thiểu số.

Bốn giải pháp mà đề tài đưa ra đã cho thấy hiệu quả rõ rệt: từ việc nắm bắt tâm lý, hoàn cảnh học sinh qua bảng sĩ số điện tử; duy trì kết nối chặt chẽ với phụ huynh qua nhóm Zalo; tổ chức phong trào thi đua số hóa nhằm khơi dậy hứng thú học tập; đến việc thiết kế các tiết học sinh động, hấp dẫn bằng công nghệ số… tất cả đều góp phần xây dựng môi trường học tập tích cực, khiến các em yêu trường lớp và tự giác đến trường mỗi ngày.

Kết quả không chỉ được đo bằng những con số về sĩ số ổn định, mà còn thể hiện qua sự tiến bộ trong nhận thức, thái độ học tập của học sinh, sự chủ động phối hợp từ phụ huynh, và sự trưởng thành trong tư duy giáo dục của giáo viên chủ nhiệm. Từ một lớp học từng có nguy cơ bỏ học cao, đến một tập thể đoàn kết, yêu học, đi học chuyên cần – hành trình ấy được dẫn dắt bằng tâm huyết nghề nghiệp và sức mạnh của công nghệ.

Đề tài không chỉ phù hợp với thực tiễn giáo dục tại địa phương mà còn có thể nhân rộng tại nhiều trường học có hoàn cảnh tương tự. Tôi tin rằng, trong bối cảnh chuyển đổi số đang lan rộng, mỗi giáo viên chúng ta đều có thể trở thành người “gieo chữ thông minh”, khi biết kết hợp tình cảm nghề nghiệp với công nghệ hiện đại để tạo nên một lớp học hạnh phúc và bền vững.

2. Kiến nghị

Để việc duy trì sĩ số học sinh dân tộc đạt hiệu quả bền vững hơn trong thời gian tới, tôi xin mạnh dạn đưa ra một số kiến nghị sau:

2.1. Đối với nhà trường:

– Tiếp tục tăng cường trang bị các thiết bị công nghệ cơ bản như máy chiếu, loa, mạng Internet ổn định để giáo viên có điều kiện ứng dụng CNTT vào dạy học và quản lý lớp hiệu quả hơn.

– Tổ chức các buổi tập huấn chuyên đề về ứng dụng công nghệ thông tin trong công tác chủ nhiệm lớp, chia sẻ kinh nghiệm về các phần mềm, công cụ số phù hợp với giáo viên tiểu học, đặc biệt là ở vùng có học sinh dân tộc.
– Duy trì phong trào thi đua gắn với việc đi học chuyên cần, tuyên dương kịp thời những giáo viên có sáng kiến hiệu quả trong việc giữ sĩ số, để lan tỏa các mô hình tốt trong toàn trường.

2.2. Đối với phụ huynh học sinh:

– Thường xuyên phối hợp với giáo viên chủ nhiệm để theo dõi tình hình học tập và chuyên cần của con em mình; chủ động thông tin khi con nghỉ học và tích cực nhắc nhở con đến lớp đều đặn.

– Học cách sử dụng các công cụ liên lạc cơ bản như Zalo, Messenger để không bị “đứt liên lạc” với giáo viên, đặc biệt trong thời gian học sinh có biểu hiện chán học hoặc nghỉ dài ngày.

– Quan tâm hơn đến cảm xúc, tâm lý của con, động viên con mỗi ngày bằng những lời khích lệ nhỏ, để con cảm thấy đến lớp là niềm vui, là nơi có sự đồng hành của cả cô giáo và gia đình.

Xây dựng nền nếp lớp học, tạo môi trường học tập thân thiện và tích cực

Đây là Sáng kiến mới 100%, do thầy Lê Hồng Minh thiết kế nhằm hỗ trợ miễn phí cho giáo viên phục vụ công việc dạy học và được đăng tải độc quyền trên website bienphap.vn. Thầy nghiêm cấm tất cả mọi người không được phép chia sẻ lại hoặc buôn bán trên tất cả các trang mạng xã hội dưới bất cứ hình thức nào!