Ứng dụng CNTT để tạo hứng thú cho học sinh lớp 7 trong giờ học Lịch sử
Ngày đăng: 31/07/2025 07:42
Ngày đăng: 31/07/2025 07:42
Tin liên quan
Lịch sử là một trong những môn học giữ vai trò quan trọng trong việc giáo dục truyền thống, bồi dưỡng lòng yêu nước, niềm tự hào dân tộc và xây dựng thế giới quan đúng đắn cho học sinh. Thông qua việc tìm hiểu các giai đoạn phát triển, các cuộc kháng chiến hào hùng và những nhân vật lịch sử tiêu biểu, học sinh không chỉ hiểu được quá khứ dân tộc mà còn có cơ sở để định hướng hành vi ứng xử, hình thành nhân cách và trách nhiệm công dân trong xã hội hiện đại. Tuy nhiên, trong thực tế giảng dạy, Lịch sử lại thường bị đánh giá là khô khan, nặng về ghi nhớ và thiếu hấp dẫn, đặc biệt đối với học sinh ở lứa tuổi THCS – độ tuổi phát triển mạnh về cảm xúc, nhu cầu khám phá và yêu thích trải nghiệm. Việc tạo ra một môi trường học tập sinh động, khơi gợi cảm hứng và thúc đẩy khả năng tiếp thu tích cực là điều vô cùng cần thiết để nâng cao chất lượng dạy học môn học này.
Thực tế hiện nay cho thấy, nhiều học sinh lớp 7 vẫn chưa hứng thú với môn Lịch sử. Trong các tiết học truyền thống, việc tiếp cận kiến thức thường thông qua đọc – chép, giảng giải lý thuyết, ít có cơ hội tương tác hoặc trải nghiệm thực tế. Điều này dẫn đến tình trạng học sinh học đối phó, ghi nhớ máy móc và dễ quên. Bên cạnh đó, các bài học trong chương trình lớp 7 theo sách giáo khoa Kết nối tri thức với cuộc sống đòi hỏi học sinh không chỉ tiếp thu kiến thức mà còn phải phát triển năng lực tư duy, phân tích, hợp tác và trình bày hiểu biết của bản thân. Nếu cách dạy không phù hợp, học sinh sẽ cảm thấy mệt mỏi, chán nản, từ đó ảnh hưởng đến hiệu quả học tập chung.
Tại đơn vị tôi công tác, đa số học sinh có điều kiện tiếp cận với công nghệ, các em sử dụng thành thạo thiết bị như điện thoại, máy tính bảng và thường xuyên tham gia vào các hoạt động số. Tuy nhiên, trong lớp học, việc ứng dụng công nghệ thông tin vào giảng dạy môn Lịch sử vẫn còn ở mức độ đơn giản, chủ yếu dừng lại ở việc trình chiếu bài giảng bằng PowerPoint hoặc chiếu video. Hình thức tương tác đa chiều, các trò chơi học tập, nhiệm vụ sáng tạo hoặc những trải nghiệm học tập thông qua công cụ công nghệ hiện đại vẫn chưa được triển khai rộng rãi và hiệu quả. Điều này khiến nhiều tiết học chưa thật sự lôi cuốn, chưa phát huy được hết tiềm năng sẵn có của học sinh trong thời đại số.
Là một giáo viên trực tiếp giảng dạy bộ môn Lịch sử lớp 7, tôi nhận thức rõ vai trò quan trọng của việc đổi mới phương pháp dạy học để phù hợp với đặc điểm lứa tuổi và yêu cầu chương trình giáo dục phổ thông mới. Tôi hiểu rằng, công nghệ thông tin không chỉ là công cụ hỗ trợ trình chiếu, mà còn là cầu nối giúp học sinh tiếp cận kiến thức một cách trực quan, sinh động và sáng tạo hơn. Vì vậy, tôi mạnh dạn chọn đề tài: “Ứng dụng công nghệ thông tin để tạo hứng thú cho học sinh lớp 7 trong giờ học Lịch sử” với mong muốn góp phần đổi mới cách dạy – cách học, giúp học sinh yêu thích và chủ động tìm hiểu lịch sử dân tộc bằng sự hào hứng và say mê thực sự.
Đề tài hướng đến việc đổi mới phương pháp dạy học môn Lịch sử lớp 7 thông qua việc tích cực ứng dụng công nghệ thông tin, nhằm tạo ra những giờ học sinh động, hấp dẫn và phù hợp với đặc điểm tâm lý lứa tuổi của học sinh THCS trong thời đại số. Thông qua các giải pháp cụ thể, sáng kiến tập trung phát triển cho học sinh những năng lực thiết yếu như: năng lực tìm kiếm – xử lý thông tin lịch sử; năng lực giao tiếp – hợp tác khi học nhóm; năng lực sáng tạo khi thực hiện nhiệm vụ học tập và năng lực trình bày hiểu biết cá nhân một cách tự tin. Bên cạnh đó, biện pháp cũng góp phần hình thành thái độ tích cực với môn học, nuôi dưỡng niềm yêu thích và hứng thú thật sự khi học Lịch sử.
Cụ thể, việc ứng dụng công nghệ thông tin sẽ được triển khai thông qua các hình thức như: thiết kế bài giảng tương tác sinh động bằng PowerPoint hoặc Canva; tổ chức trò chơi học tập qua các nền tảng trực tuyến như Quizizz, Kahoot; lồng ghép video – tư liệu số trong giảng dạy; giao nhiệm vụ sáng tạo cho học sinh qua phần mềm thiết kế poster, video, sơ đồ tư duy… Từ đó, giáo viên có thể phát huy vai trò hướng dẫn, tổ chức hoạt động, đồng thời giúp học sinh chủ động tiếp cận kiến thức theo cách riêng, phù hợp với sở trường và phong cách học tập cá nhân. Biện pháp không chỉ nhằm thay đổi không khí lớp học, mà còn hướng đến mục tiêu sâu xa hơn là phát triển phẩm chất và năng lực người học theo định hướng chương trình giáo dục phổ thông mới.
Biện pháp ứng dụng công nghệ thông tin trong dạy học Lịch sử lớp 7 được triển khai không đơn thuần là trình chiếu bài giảng hay chiếu video minh họa như phương pháp cũ, mà tập trung vào việc chuyển đổi vai trò người học, lấy học sinh làm trung tâm và khơi dậy hứng thú học tập thông qua trải nghiệm tương tác. Điểm mới nổi bật của biện pháp là sự tích hợp linh hoạt các nền tảng công nghệ hiện đại như Canva, Genially, Quizizz, Kahoot, YouTube… vào toàn bộ quá trình dạy học. Thay vì tiếp nhận kiến thức một chiều, học sinh được tham gia các trò chơi lịch sử trực tuyến, thảo luận nhóm qua bài giảng tương tác, chủ động thiết kế sản phẩm học tập như poster, video hoặc sơ đồ tư duy lịch sử bằng phần mềm số.
Ngoài ra, sáng kiến cũng thể hiện tính mới trong việc tổ chức hoạt động học tập theo hướng mở – sáng tạo, không gò bó trong sách giáo khoa mà hướng học sinh tiếp cận kiến thức lịch sử từ nhiều kênh tư liệu khác nhau, bao gồm cả tư liệu số, hình ảnh thực tế và câu chuyện lịch sử truyền cảm hứng. Giáo viên đóng vai trò là người thiết kế tình huống học tập, kết nối công nghệ với nội dung bài học một cách mạch lạc và hấp dẫn. Chính sự kết hợp giữa công nghệ và phương pháp tích cực đã tạo nên nét mới trong tổ chức giờ học lịch sử, góp phần làm thay đổi nhận thức và thái độ của học sinh đối với môn học vốn được xem là khô khan.
Đối tượng nghiên cứu của đề tài là học sinh lớp 7 đang học theo chương trình Giáo dục phổ thông 2018, sử dụng sách giáo khoa Lịch sử và Địa lí bộ “Kết nối tri thức với cuộc sống”. Trong đó, nội dung tập trung chủ yếu vào các bài học thuộc phần Lịch sử Việt Nam từ thế kỷ X đến giữa thế kỷ XIX – giai đoạn giàu sự kiện, nhân vật và có nhiều tư liệu hình ảnh minh họa.
Phạm vi nghiên cứu của đề tài được triển khai trong các tiết dạy Lịch sử lớp 7 tại một trường trung học cơ sở có điều kiện triển khai công nghệ thông tin, nơi học sinh có khả năng tiếp cận và sử dụng thiết bị công nghệ như điện thoại, máy tính hoặc máy chiếu lớp học. Đề tài được thực hiện trong thời gian một năm học, với sự quan sát và tổng hợp kết quả sau quá trình ứng dụng các biện pháp cụ thể. Ngoài ra, một số tiết học có thể được lựa chọn làm tiết thao giảng, tiết minh họa chuyên đề, góp phần lan tỏa cách làm hiệu quả đến đồng nghiệp và học sinh trong toàn trường.
Để triển khai và đánh giá hiệu quả của đề tài “Ứng dụng công nghệ thông tin để tạo hứng thú cho học sinh lớp 7 trong giờ học Lịch sử”, tôi đã sử dụng kết hợp nhiều phương pháp nghiên cứu phù hợp với đặc thù môn học và đối tượng học sinh. Trước hết là phương pháp điều tra, khảo sát thực trạng, thông qua việc phát phiếu hỏi, quan sát giờ học và trao đổi trực tiếp với học sinh nhằm nắm bắt mức độ hứng thú và cách tiếp cận kiến thức lịch sử trước khi áp dụng biện pháp. Tiếp theo, tôi sử dụng phương pháp thực nghiệm sư phạm, triển khai các tiết dạy có ứng dụng công nghệ thông tin trong một khoảng thời gian nhất định và theo dõi sự thay đổi về thái độ học tập, mức độ tiếp thu cũng như hiệu quả làm việc nhóm của học sinh.
Song song đó, tôi sử dụng phương pháp phân tích – tổng hợp tư liệu để tham khảo các tài liệu lý luận về đổi mới phương pháp dạy học, tài liệu hướng dẫn sử dụng phần mềm dạy học hiện đại và các sáng kiến đã có hiệu quả tương tự. Phương pháp quan sát sư phạm và rút kinh nghiệm cũng được thực hiện thường xuyên trong quá trình tổ chức lớp học, đặc biệt trong các tiết thao giảng, tiết chuyên đề. Ngoài ra, phương pháp đánh giá định lượng – định tính thông qua kết quả kiểm tra, bài tập nhóm, sản phẩm học tập và phản hồi từ học sinh, đồng nghiệp được sử dụng để kiểm chứng và điều chỉnh kịp thời các biện pháp áp dụng. Việc kết hợp nhiều phương pháp khác nhau đã giúp quá trình nghiên cứu đảm bảo tính khách quan, thực tiễn và có giá trị áp dụng cao.
Trong chương trình giáo dục phổ thông 2018, môn Lịch sử được định hướng không chỉ nhằm cung cấp kiến thức về các giai đoạn, sự kiện, nhân vật lịch sử mà còn phát triển năng lực tư duy, năng lực tìm hiểu lịch sử, năng lực vận dụng kiến thức vào thực tiễn và hình thành phẩm chất yêu nước, nhân ái, trách nhiệm cho học sinh. Với đặc trưng là môn học thiên về quá khứ nhưng lại có ý nghĩa rất lớn đối với hiện tại và tương lai, việc dạy học Lịch sử cần được tổ chức sinh động, tạo cảm xúc tích cực, giúp học sinh kết nối kiến thức với đời sống và khơi dậy sự đam mê khám phá. Để đạt được điều đó, việc đổi mới phương pháp và phương tiện dạy học là điều tất yếu, đặc biệt trong bối cảnh công nghệ thông tin ngày càng phát triển mạnh mẽ và len lỏi vào từng lớp học.
Công nghệ thông tin trong giáo dục không còn dừng lại ở vai trò hỗ trợ mà đã trở thành một trong những yếu tố then chốt trong quá trình dạy học hiện đại. Việc ứng dụng công nghệ thông tin vào môn Lịch sử có thể giúp tái hiện sự kiện lịch sử một cách trực quan thông qua hình ảnh, video, bản đồ, mô phỏng 3D; đồng thời cung cấp môi trường tương tác đa chiều giữa người dạy và người học. Các phần mềm dạy học trực tuyến như Quizizz, Kahoot, Canva, Mindmap online hay các kho tư liệu số từ bảo tàng, thư viện điện tử… không chỉ tăng hiệu quả truyền tải nội dung mà còn giúp học sinh phát triển kỹ năng tư duy phản biện, kỹ năng làm việc nhóm, năng lực sáng tạo và thuyết trình. Trong mô hình lớp học tích cực, học sinh là trung tâm, giáo viên đóng vai trò hướng dẫn, tổ chức hoạt động – CNTT chính là cầu nối lý tưởng để chuyển đổi vai trò này một cách hiệu quả.
Về mặt lý luận, các công trình nghiên cứu về ứng dụng công nghệ trong dạy học đều khẳng định rằng công nghệ thông tin là yếu tố giúp tối ưu hóa hoạt động nhận thức, hỗ trợ học sinh tiếp cận tri thức qua nhiều giác quan, từ đó nâng cao khả năng ghi nhớ và vận dụng. Việc sử dụng công nghệ một cách hợp lý, khoa học sẽ góp phần cải thiện chất lượng dạy học môn Lịch sử, làm cho môn học trở nên hấp dẫn, gần gũi và tạo ra nhiều cơ hội cho học sinh thể hiện cá nhân, từ đó hình thành động lực học tập nội sinh bền vững. Đây cũng là định hướng quan trọng trong chuyển đổi số giáo dục mà Bộ Giáo dục và Đào tạo đang tích cực triển khai ở tất cả các cấp học.
Trong thực tế giảng dạy môn Lịch sử lớp 7 tại trường trung học cơ sở nơi tôi công tác, tôi nhận thấy rằng phần lớn học sinh chưa thật sự yêu thích môn học này. Mặc dù các em có khả năng tiếp thu nhanh, sử dụng thiết bị công nghệ thành thạo và có nhu cầu khám phá thông tin qua mạng, nhưng khi đến với giờ học Lịch sử, nhiều em vẫn có biểu hiện thụ động, ghi nhớ máy móc, học để đối phó. Một số em thường chia sẻ rằng lịch sử quá nhiều sự kiện, tên nhân vật, mốc thời gian và khó hình dung bối cảnh, chiến trận – điều này khiến các em nhanh chóng quên sau khi học.
Trong khi đó, giáo viên vẫn chủ yếu giảng dạy theo cách truyền thống, ít sử dụng các công cụ công nghệ số hiện đại, hoặc sử dụng một cách hình thức, thiếu chiều sâu. Việc lồng ghép video minh họa, hình ảnh trực quan, tổ chức trò chơi hoặc nhiệm vụ sáng tạo bằng CNTT còn rất hạn chế. Một số giáo viên cũng e ngại về kỹ năng sử dụng phần mềm hoặc thiếu thiết bị hỗ trợ nên chưa mạnh dạn đổi mới. Trong bối cảnh học sinh ngày càng quen thuộc với các ứng dụng công nghệ, điều này vô hình trung tạo nên khoảng cách giữa phương pháp dạy và thói quen học của học sinh.
Chính từ thực tế đó, tôi nhận thấy việc ứng dụng công nghệ thông tin không chỉ là xu hướng tất yếu mà còn là giải pháp thiết thực giúp nâng cao hiệu quả dạy học môn Lịch sử, tạo sự hấp dẫn, gợi mở và tăng tính tương tác trong lớp học. Việc nghiên cứu và triển khai đề tài này là một nỗ lực nhằm thay đổi nhận thức và phương pháp giảng dạy theo hướng hiện đại, bắt nhịp với yêu cầu đổi mới giáo dục và tâm lý học sinh trong thời đại số.
Trong quá trình triển khai biện pháp ứng dụng công nghệ thông tin để tạo hứng thú cho học sinh lớp 7 trong giờ học Lịch sử, tôi nhận thấy có những thuận lợi cơ bản giúp việc thực hiện đạt hiệu quả tích cực. Trước hết, nhà trường luôn quan tâm đến đổi mới phương pháp dạy học, tích cực khuyến khích giáo viên ứng dụng công nghệ vào giảng dạy. Cơ sở vật chất tương đối đảm bảo với hệ thống máy chiếu, đường truyền Internet ổn định, phòng học có thể sử dụng thiết bị trình chiếu hoặc kết nối với các phần mềm trực tuyến. Đặc biệt, học sinh lớp 7 hiện nay có khả năng sử dụng thiết bị công nghệ rất linh hoạt, hứng thú với các hoạt động học tập có yếu tố tương tác và hình ảnh sống động. Điều này tạo điều kiện thuận lợi để giáo viên triển khai các tiết học tích hợp công nghệ mà không mất quá nhiều thời gian hướng dẫn kỹ thuật ban đầu.
Tuy nhiên, bên cạnh đó cũng tồn tại một số khó khăn nhất định. Về phía giáo viên, không phải ai cũng thành thạo trong việc sử dụng các phần mềm thiết kế bài giảng hoặc tổ chức trò chơi trực tuyến, điều này khiến quá trình xây dựng bài giảng đôi khi mất nhiều thời gian hoặc gặp trục trặc kỹ thuật. Một số học sinh ở vùng khó khăn chưa có điều kiện sử dụng thiết bị cá nhân tại nhà, dẫn đến việc làm sản phẩm học tập bằng CNTT bị hạn chế hoặc không đồng đều. Ngoài ra, việc lựa chọn nội dung phù hợp để ứng dụng công nghệ cũng cần sự tinh lọc kỹ lưỡng để đảm bảo không sa đà vào hình thức, tránh lạm dụng công nghệ mà làm loãng nội dung trọng tâm của bài học. Khó khăn cuối cùng là sự thiếu hụt về nguồn tư liệu lịch sử được số hóa theo hướng phù hợp với tâm lý lứa tuổi học sinh THCS, điều này đòi hỏi giáo viên phải chủ động chọn lọc và điều chỉnh nội dung cho phù hợp.
Để đánh giá thực tế mức độ hứng thú của học sinh lớp 7 đối với môn Lịch sử trước khi áp dụng các biện pháp đổi mới, tôi đã tiến hành khảo sát trên 40 học sinh lớp 7 thông qua phiếu hỏi kết hợp với quan sát giờ học và phỏng vấn nhanh. Nội dung khảo sát tập trung vào các vấn đề: cảm nhận về môn Lịch sử, mức độ hứng thú khi học, phương pháp giảng dạy hiện tại và mong muốn cải thiện cách học. Kết quả cho thấy, có đến 65% học sinh cho rằng các tiết học Lịch sử hiện tại khá khô khan, nhiều lý thuyết khó nhớ; 70% học sinh không thích học theo cách ghi chép thụ động; chỉ 20% học sinh cho rằng mình thực sự hứng thú khi đến giờ Lịch sử. Đáng chú ý, có tới 85% học sinh bày tỏ mong muốn được học Lịch sử thông qua các hình thức mới như trò chơi, video, bài giảng có hình ảnh – âm thanh sinh động và được thực hành làm sản phẩm học tập cá nhân.
Qua quan sát giờ học truyền thống, tôi cũng nhận thấy số lượng học sinh tham gia phát biểu, thảo luận còn hạn chế, không khí lớp học khá trầm lắng. Một số em thậm chí lơ đãng hoặc thiếu tập trung trong tiết học. Từ thực trạng này, tôi nhận thấy cần thiết phải có giải pháp đổi mới phương pháp dạy học nhằm tăng tính hấp dẫn, lôi cuốn, giúp học sinh chủ động hơn trong việc tìm hiểu lịch sử, từ đó nâng cao chất lượng học tập môn học này.
Trong bối cảnh học sinh ngày càng quen thuộc với môi trường số, việc giảng dạy theo cách truyền thống không còn thu hút được sự chú ý và hứng thú của các em. Đặc biệt, đối với môn Lịch sử – một môn học đòi hỏi trí tưởng tượng, khả năng ghi nhớ mốc thời gian, tên nhân vật, địa danh – thì việc minh họa trực quan và tạo tương tác là vô cùng cần thiết. Việc thiết kế bài giảng bằng các phần mềm trình chiếu tương tác như PowerPoint, Canva, hay Genially không chỉ giúp giáo viên truyền đạt nội dung một cách sinh động mà còn biến tiết học thành một hành trình khám phá, tạo cảm xúc tích cực cho người học. Những hiệu ứng chuyển động, âm thanh, hình ảnh minh họa và liên kết thông minh sẽ góp phần tái hiện sinh động các sự kiện, bối cảnh và nhân vật lịch sử, giúp học sinh dễ hình dung, dễ hiểu và nhớ lâu hơn.
Trước mỗi bài giảng, giáo viên xác định rõ nội dung trọng tâm cần truyền tải và lựa chọn những kiến thức có thể trực quan hóa bằng hình ảnh hoặc tình huống cụ thể. Giáo viên sử dụng phần mềm PowerPoint để thiết kế các slide bài học theo hình thức kể chuyện lịch sử kết hợp hoạt ảnh. Ở một số bài, có thể chuyển sang Canva để tạo thiết kế bắt mắt hoặc dùng Genially để tăng tính tương tác, cho phép học sinh nhấp vào biểu tượng để khám phá thông tin theo nhánh (học theo kiểu phi tuyến). Ví dụ, trong bài “Khởi nghĩa Lam Sơn và sự thành lập nhà Lê sơ” (Lịch sử 7 – bài 17, sách Kết nối tri thức với cuộc sống), giáo viên có thể trình chiếu sơ đồ cuộc khởi nghĩa theo tiến trình thời gian từ năm 1418 đến 1427, lồng ghép bản đồ các trận đánh lớn như Tốt Động – Chúc Động, Chi Lăng – Xương Giang. Mỗi mốc sự kiện đi kèm hình ảnh, tên nhân vật (Lê Lợi, Nguyễn Trãi, Trần Nguyên Hãn…), biểu tượng hoặc âm thanh mô tả chiến trận nhằm tạo ấn tượng thị giác và thính giác mạnh mẽ.
Giáo viên có thể sử dụng tính năng chèn liên kết (hyperlink) để học sinh chủ động chọn phần mình muốn tìm hiểu trước (ví dụ: “Chọn xem thông tin về trận Chi Lăng” hoặc “Tìm hiểu về vai trò của Nguyễn Trãi”). Với Canva hoặc Genially, có thể thiết kế slide dạng bản đồ tư duy để tổng hợp kiến thức cuối bài, giúp học sinh hệ thống lại thông tin theo trục thời gian, nhân vật, sự kiện. Trong quá trình trình chiếu, giáo viên kết hợp đặt câu hỏi gợi mở và cho học sinh tương tác bằng cách trả lời trực tiếp trên lớp hoặc sử dụng thiết bị cá nhân để tham gia các trò chơi phụ trợ trên nền bài giảng.
Việc thiết kế bài giảng sinh động, giàu tính trực quan và tương tác đã giúp học sinh lớp 7 hứng thú hơn rõ rệt với các tiết học Lịch sử. Qua quan sát thực tế, học sinh tích cực theo dõi bài giảng, không còn biểu hiện chán nản hoặc lơ đễnh như trước. Nhiều em hào hứng đặt câu hỏi, chia sẻ suy nghĩ và sẵn sàng tham gia các hoạt động phụ trong bài. Số lượng học sinh phát biểu xây dựng bài tăng gấp đôi so với các tiết học truyền thống. Đặc biệt, kết quả kiểm tra sau bài học về Khởi nghĩa Lam Sơn cho thấy số lượng học sinh đạt điểm khá – giỏi tăng rõ rệt, khả năng nhớ các mốc sự kiện, hiểu vai trò từng nhân vật được cải thiện đáng kể. Một số học sinh còn chủ động đề nghị được hỗ trợ để tự thiết kế bài trình chiếu cho các bài học sau, chứng tỏ các em không chỉ tiếp thu kiến thức mà còn phát triển năng lực sáng tạo và kỹ năng công nghệ.
Trò chơi học tập là một hình thức tổ chức dạy học tích cực, giúp học sinh rèn luyện kiến thức một cách nhẹ nhàng, không áp lực. Việc đưa trò chơi trực tuyến vào tiết học Lịch sử góp phần thay đổi không khí lớp học, giúp học sinh thoát khỏi cảm giác nhàm chán với những sự kiện, mốc thời gian khô khan. Đặc biệt, khi sử dụng các nền tảng như Quizizz, Kahoot hay Blooket, giáo viên có thể tạo ra các trò chơi học tập hấp dẫn, có thời gian phản hồi nhanh, điểm số rõ ràng, hình ảnh minh họa phong phú và âm thanh sinh động. Những yếu tố này tác động trực tiếp đến cảm xúc và động lực học tập của học sinh, kích thích khả năng phản xạ, ghi nhớ và phát triển tư duy.
Trước mỗi tiết học hoặc sau khi kết thúc một bài, giáo viên thiết kế hệ thống câu hỏi ôn tập hoặc kiểm tra nhanh dưới dạng trắc nghiệm ngắn trên nền tảng như Quizizz hoặc Kahoot. Mỗi câu hỏi có thể gắn kèm hình ảnh nhân vật lịch sử, bản đồ trận đánh hoặc tranh tư liệu. Ví dụ, khi dạy bài “Chính quyền trung ương thời Lê sơ” (bài 18 – Lịch sử 7, sách Kết nối tri thức), giáo viên có thể tạo một trò chơi trắc nghiệm với các câu hỏi như: “Bộ máy chính quyền thời Lê sơ gồm bao nhiêu ban?”, “Ai là người đứng đầu triều đình dưới thời vua Lê Thánh Tông?”, “Bộ luật nào được ban hành thời Lê sơ?”... Trò chơi có thể tổ chức thi cá nhân hoặc theo nhóm nhỏ để tăng sự cạnh tranh tích cực trong lớp.
Trong suốt quá trình chơi, hệ thống sẽ hiện kết quả ngay sau mỗi câu hỏi, đồng thời xếp hạng các em dựa trên điểm số và tốc độ trả lời. Điều này tạo ra động lực tự nhiên khiến học sinh hứng thú, háo hức và sẵn sàng học lại để chơi tốt hơn trong lần tiếp theo. Với học sinh chưa có thiết bị cá nhân, giáo viên có thể tổ chức trò chơi chung trên bảng tương tác bằng cách chia lớp thành đội và cùng chọn đáp án. Sau mỗi lượt chơi, giáo viên tổng kết lại kiến thức, phân tích lựa chọn đúng – sai để học sinh hiểu sâu và sửa lỗi kịp thời.
Việc sử dụng trò chơi trực tuyến trong tiết học Lịch sử đã mang lại không khí học tập sôi nổi, tích cực. Học sinh tham gia với tinh thần hào hứng, không còn cảm thấy áp lực khi ôn tập kiến thức hay kiểm tra bài cũ. Qua quan sát, tôi nhận thấy học sinh chủ động học bài hơn để tham gia trò chơi hiệu quả, đồng thời có ý thức hợp tác nhóm tốt hơn khi thi đua với bạn bè. Kết quả các tiết kiểm tra sau trò chơi thường đạt điểm cao hơn trung bình của lớp, đặc biệt với những học sinh trung bình – yếu. Các em cảm thấy được công nhận khi đứng đầu bảng xếp hạng trò chơi, từ đó có thêm động lực học tập. Trò chơi trực tuyến cũng giúp giáo viên nắm bắt nhanh mức độ hiểu bài, từ đó điều chỉnh nội dung giảng dạy phù hợp. Biện pháp này đã thực sự biến tiết học Lịch sử thành một sân chơi trí tuệ hấp dẫn, mang lại hiệu quả giáo dục rõ rệt.
Một trong những lý do khiến học sinh cảm thấy môn Lịch sử khó tiếp cận là do kiến thức thường mang tính khái quát, trừu tượng, đòi hỏi khả năng hình dung cao về thời gian, không gian, nhân vật và bối cảnh. Trong khi đó, học sinh THCS lại có xu hướng tiếp thu nhanh hơn qua hình ảnh, âm thanh và trải nghiệm thị giác – thính giác. Việc lồng ghép các video tư liệu, hình ảnh lịch sử từ các kênh số vào bài giảng chính là cầu nối giúp học sinh “nhìn thấy” lịch sử, “nghe được” tiếng nói của quá khứ và “cảm nhận được” bối cảnh của các sự kiện lớn. Không chỉ vậy, tư liệu số còn có khả năng khơi gợi cảm xúc, giúp học sinh đồng cảm với nhân vật lịch sử, từ đó hình thành lòng tự hào và ý thức trân trọng giá trị dân tộc.
Giáo viên chủ động sưu tầm và chọn lọc các đoạn video ngắn, hình ảnh tư liệu phù hợp từ các nguồn đáng tin cậy như kênh YouTube VTV7, kênh Giáo dục Quốc phòng – ANTV, hệ thống truyền hình TV360, hoặc trang tư liệu của Bảo tàng Lịch sử Quốc gia. Các video có độ dài từ 2 đến 5 phút, tập trung tái hiện nhân vật, trận đánh hoặc bối cảnh triều đại. Ví dụ, khi dạy bài “Trịnh – Nguyễn phân tranh” (Lịch sử 7 – bài 21, bộ sách Kết nối), giáo viên có thể lồng ghép video tái hiện sơ đồ chiến tuyến sông Gianh – sông Hiền Lương, sử dụng hình ảnh cung đình Đàng Trong – Đàng Ngoài, mô phỏng quân trang, khí tài thời bấy giờ, kèm theo lời dẫn bằng giọng truyền cảm. Sau khi xem video, giáo viên tổ chức cho học sinh thảo luận theo nhóm nhỏ với câu hỏi định hướng như: “Em cảm nhận thế nào về sự chia cắt đất nước trong thời kỳ Trịnh – Nguyễn?” hoặc “Nhân vật nào để lại cho em ấn tượng sâu sắc? Vì sao?”.
Ngoài ra, giáo viên cũng có thể sử dụng hình ảnh tĩnh (tranh cổ, bản đồ cổ, thư tịch xưa, hình vẽ lại các trận đánh) để trình chiếu và yêu cầu học sinh suy luận về thời gian, địa điểm hoặc nhân vật có liên quan. Những hình ảnh này được tích hợp trong slide bài giảng và có thể sử dụng trong phần dẫn nhập, giảng bài mới hoặc củng cố cuối bài. Trong một số tiết học đặc biệt, giáo viên có thể tổ chức “chuyên đề hình ảnh” – nơi học sinh quan sát, ghi chú và trình bày hiểu biết qua tư liệu lịch sử số.
Việc lồng ghép tư liệu video và hình ảnh lịch sử vào bài giảng đã giúp học sinh lớp 7 có cái nhìn trực quan, sinh động và sâu sắc hơn về các sự kiện lịch sử. Các em dễ dàng hình dung bối cảnh xã hội, đặc điểm văn hóa, khí thế chiến đấu hay sự khó khăn của dân tộc qua từng thời kỳ. Qua quan sát thực tế, tôi nhận thấy học sinh tập trung hơn khi được xem video dẫn nhập bài, hào hứng thảo luận khi được đặt câu hỏi phân tích hình ảnh và bày tỏ nhiều cảm xúc tích cực sau khi theo dõi tư liệu. Nhiều học sinh chủ động tìm kiếm thêm video ở nhà để bổ sung kiến thức, điều này cho thấy các em đã hình thành động cơ học tập tích cực, vượt ra khỏi khuôn khổ sách giáo khoa. Kết quả kiểm tra và bài thuyết trình cũng thể hiện sự tiến bộ rõ rệt về kỹ năng nhận biết, phân tích và liên hệ lịch sử. Biện pháp này không chỉ mang lại hiệu quả về mặt kiến thức mà còn góp phần bồi dưỡng cảm xúc lịch sử, lòng yêu nước và sự trân trọng quá khứ cho học sinh.
Trong chương trình giáo dục phổ thông mới, việc phát triển năng lực học sinh thông qua các hoạt động học tập tích cực và sáng tạo được đặc biệt nhấn mạnh. Đối với môn Lịch sử, thay vì học thuộc lòng một cách thụ động, học sinh cần được tham gia vào quá trình khám phá kiến thức, thể hiện hiểu biết của mình thông qua nhiều hình thức khác nhau. Giao nhiệm vụ học tập sáng tạo bằng công nghệ thông tin là cách giúp học sinh “sống” với lịch sử, “biến” kiến thức thành sản phẩm cá nhân, từ đó khơi dậy hứng thú, chủ động học tập và phát huy năng lực tự học, tự trình bày, tư duy thẩm mỹ và khả năng ứng dụng CNTT. Đây là một hình thức kết hợp giữa phương pháp dự án và sử dụng công nghệ số – vừa mang tính hiện đại, vừa đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục.
Sau mỗi chủ đề lớn hoặc bài học trọng tâm, giáo viên giao cho học sinh các nhiệm vụ học tập có yếu tố sáng tạo bằng CNTT, có thể thực hiện cá nhân hoặc theo nhóm. Ví dụ, sau khi học xong bài “Phong trào Tây Sơn và việc thống nhất đất nước” (bài 22 – Lịch sử 7, sách Kết nối), giáo viên yêu cầu học sinh thiết kế poster tuyên truyền lịch sử về chiến công của vua Quang Trung bằng phần mềm Canva. Các em sẽ chọn một thông điệp ấn tượng như: “Chiến thắng Ngọc Hồi – Đống Đa: Niềm tự hào dân tộc” và trình bày thông tin, hình ảnh, lời dẫn, biểu tượng trên nền poster đẹp mắt. Một nhóm khác có thể lựa chọn làm video ngắn (2–3 phút) bằng ứng dụng CapCut, giới thiệu chân dung Nguyễn Huệ – người anh hùng áo vải, kèm nhạc nền hào hùng và hình ảnh minh họa sinh động.
Ngoài ra, với những bài học nhiều mốc sự kiện như “Chính quyền phong kiến thời Trần” (bài 15), giáo viên hướng dẫn học sinh làm sơ đồ tư duy online bằng phần mềm MindMeister hoặc Canva để hệ thống kiến thức theo nhánh: Bộ máy chính quyền – Luật pháp – Quân đội – Kinh tế – Văn hóa. Sản phẩm được nộp qua Google Drive hoặc trình chiếu trực tiếp trên lớp để các nhóm đánh giá chéo và thảo luận. Trong các tiết sinh hoạt chuyên đề hoặc hoạt động trải nghiệm, giáo viên có thể tổ chức “Triển lãm sản phẩm lịch sử số” giúp học sinh trưng bày và giới thiệu sản phẩm của nhóm mình.
Việc giao nhiệm vụ học tập sáng tạo bằng công nghệ thông tin đã làm thay đổi rõ rệt thái độ và phương pháp học tập của học sinh. Các em không còn học Lịch sử một cách đối phó mà chuyển sang chủ động tìm kiếm thông tin, thảo luận nhóm, lên ý tưởng, thiết kế và trình bày sản phẩm theo hướng cá nhân hóa. Qua quá trình làm sản phẩm, học sinh hiểu sâu nội dung bài học, biết chọn lọc thông tin, liên kết kiến thức, phát triển kỹ năng CNTT và hợp tác nhóm hiệu quả. Những em rụt rè cũng trở nên mạnh dạn hơn khi được trình bày ý tưởng của mình qua video hoặc sản phẩm số. Nhiều sản phẩm đạt chất lượng tốt, được đăng lên fanpage nhà trường hoặc trưng bày trong phòng truyền thống. Từ đó, học sinh cảm thấy môn Lịch sử gần gũi, thiết thực và giàu tính nhân văn. Biện pháp này thực sự đã phát huy tính sáng tạo, năng lực thẩm mỹ và trách nhiệm cá nhân trong việc học tập của học sinh lớp 7.
Sau thời gian áp dụng các biện pháp ứng dụng công nghệ thông tin trong giảng dạy môn Lịch sử lớp 7, tôi nhận thấy kết quả học tập và tinh thần học của học sinh đã có nhiều chuyển biến tích cực. Số lượng học sinh hứng thú với môn học tăng lên rõ rệt, nhiều em chủ động tìm kiếm tư liệu, tham gia sôi nổi vào các hoạt động trên lớp và hoàn thành sản phẩm học tập sáng tạo đúng hạn. Kết quả kiểm tra giữa kỳ và cuối kỳ cho thấy tỷ lệ học sinh đạt hoàn thành tốt tăng khoảng 25% so với đầu năm học. Bên cạnh đó, kỹ năng sử dụng CNTT, khả năng trình bày và tư duy lịch sử của học sinh cũng được cải thiện rõ rệt. Qua đó, đề tài đã khẳng định được tính hiệu quả, khả thi và có thể nhân rộng trong thực tế dạy học Lịch sử ở THCS.
Qua quá trình nghiên cứu và triển khai đề tài, tôi rút ra một số bài học kinh nghiệm quan trọng. Trước hết, việc ứng dụng công nghệ thông tin vào giảng dạy môn Lịch sử cần có sự chuẩn bị kỹ lưỡng từ khâu thiết kế bài giảng đến lựa chọn công cụ phù hợp với nội dung bài học và đặc điểm học sinh. Giáo viên cần linh hoạt, sáng tạo và không ngừng học hỏi để bắt kịp sự phát triển của công nghệ, đồng thời kết hợp nhuần nhuyễn với các phương pháp dạy học tích cực nhằm phát huy tối đa hiệu quả.
Bên cạnh đó, việc sử dụng CNTT không nên chạy theo hình thức mà phải phục vụ mục tiêu phát triển năng lực học sinh. Giáo viên cần đặt học sinh vào vị trí trung tâm, tạo cơ hội để các em được thể hiện, tương tác, khám phá và tự xây dựng kiến thức. Cuối cùng, cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa giáo viên, học sinh và nhà trường để đảm bảo điều kiện triển khai đồng bộ, bền vững và hiệu quả trong thực tiễn giảng dạy.
Phương pháp dạy học dự án kết hợp sử dụng công nghệ thông tin Ngữ văn 8
Việc ứng dụng công nghệ thông tin trong dạy học nói chung và trong môn Lịch sử nói riêng là xu hướng tất yếu của thời đại giáo dục số. Đối với học sinh lớp 7 – lứa tuổi đang hình thành tư duy độc lập, năng lực sáng tạo và hứng thú khám phá – thì công nghệ không chỉ là công cụ hỗ trợ mà còn là “cánh cửa” mở ra một thế giới tri thức sinh động, hấp dẫn. Đề tài “Ứng dụng công nghệ thông tin để tạo hứng thú cho học sinh lớp 7 trong giờ học Lịch sử” mang ý nghĩa thiết thực trong việc góp phần đổi mới phương pháp giảng dạy, nâng cao chất lượng học tập và bồi dưỡng tình yêu lịch sử cho học sinh.
Trong quá trình thực hiện, tôi đã triển khai bốn giải pháp cụ thể: thiết kế bài giảng tương tác bằng phần mềm trình chiếu; tổ chức trò chơi trực tuyến trên nền tảng số; lồng ghép video, hình ảnh tư liệu từ các kênh số; và giao nhiệm vụ học tập sáng tạo bằng CNTT. Các biện pháp này được thực hiện đồng bộ, phù hợp với nội dung chương trình sách giáo khoa Lịch sử lớp 7 – bộ Kết nối tri thức với cuộc sống. Qua đó, học sinh hứng thú hơn với môn học, chủ động tiếp cận kiến thức, phát triển được nhiều kỹ năng quan trọng như tư duy phân tích, làm việc nhóm, sử dụng công nghệ và trình bày ý tưởng. Kết quả học tập được nâng cao rõ rệt, số lượng học sinh yêu thích môn Lịch sử ngày càng tăng.
Từ thành công bước đầu của đề tài, tôi nhận thấy rằng việc đổi mới phương pháp dạy học bằng CNTT là hoàn toàn khả thi, hiệu quả và có thể nhân rộng ở các lớp, khối khác trong nhà trường. Trong thời gian tới, tôi sẽ tiếp tục hoàn thiện các giải pháp, chia sẻ kinh nghiệm cùng đồng nghiệp và tích cực đóng góp vào quá trình chuyển đổi số trong giáo dục. Tôi tin rằng, khi người thầy thật sự đam mê, linh hoạt và sẵn sàng đổi mới, thì học sinh sẽ tìm thấy niềm vui và giá trị đích thực trong từng giờ học – dù là với một môn học tưởng chừng khô khan như Lịch sử.
Để việc ứng dụng công nghệ thông tin trong dạy học Lịch sử lớp 7 đạt hiệu quả bền vững, tôi xin đề xuất một số kiến nghị như sau:
Thứ nhất, đối với nhà trường: Cần tiếp tục đầu tư nâng cấp cơ sở vật chất phục vụ dạy học số như máy chiếu, đường truyền mạng, máy tính giáo viên; đồng thời tổ chức các buổi tập huấn chuyên đề về sử dụng phần mềm trình chiếu, trò chơi trực tuyến và thiết kế bài giảng tương tác. Nhà trường cũng nên khuyến khích giáo viên mạnh dạn chia sẻ kinh nghiệm, lan tỏa mô hình dạy học hiệu quả bằng công nghệ thông tin đến các tổ chuyên môn khác.
Thứ hai, đối với phụ huynh học sinh: Rất mong quý phụ huynh quan tâm hỗ trợ con em trong việc sử dụng thiết bị công nghệ phục vụ học tập, đồng thời định hướng cách khai thác thông tin lịch sử lành mạnh và hữu ích trên môi trường số. Bên cạnh đó, cần phối hợp chặt chẽ với giáo viên trong việc khích lệ, động viên con em hoàn thành các nhiệm vụ học tập sáng tạo bằng công nghệ, từ đó giúp các em phát huy tối đa năng lực cá nhân.
- Bộ Giáo dục và Đào tạo (2018), Chương trình giáo dục phổ thông tổng thể.
- Bộ Giáo dục và Đào tạo (2020), Sách giáo khoa Lịch sử và Địa lí lớp 7 – bộ Kết nối tri thức với cuộc sống, NXB Giáo dục Việt Nam.
- Nguyễn Đức Quang (2021), Kỹ năng tổ chức hoạt động dạy học tích cực trong môn Lịch sử, NXB Đại học Sư phạm.
- Phạm Thị Thu Hà (2022), Ứng dụng công nghệ thông tin trong dạy học Lịch sử ở THCS, Tạp chí Giáo dục.
- Website: www.quizizz.com – Nền tảng trò chơi giáo dục trực tuyến.
- Website: www.canva.com – Công cụ thiết kế trực tuyến đa phương tiện.
- Website: www.genially.com – Nền tảng tạo bài giảng và bản trình chiếu tương tác.
- Kênh YouTube: VTV7, Giáo dục Quốc phòng – ANTV, Bảo tàng Lịch sử Quốc gia.
Tham khảo thêm một số sáng kiến lớp 6 tại đây
Đây là Sáng kiến mới 100%, do thầy Lê Hồng Minh thiết kế nhằm hỗ trợ miễn phí tài liệu cho giáo viên phục vụ công việc dạy học. Thầy nghiêm cấm tất cả mọi người không được phép chia sẻ, buôn bán trên các trang mạng xã hội dưới bất cứ hình thức nào!