Sáng kiến Một số giải pháp rèn kỹ năng tự phục vụ, tự quản trong công tác chủ nhiệm cho học sinh lớp 1

PHẦN MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

Kỹ năng tự phục vụ và tự quản giữ vai trò đặc biệt quan trọng trong quá trình hình thành nhân cách học sinh tiểu học, nhất là ở lớp 1 – giai đoạn các em bước đầu làm quen với môi trường học đường và tập thích nghi với nề nếp sinh hoạt tập thể. Khi học sinh biết tự phục vụ bản thân trong những việc đơn giản như chuẩn bị đồ dùng học tập, giữ gìn vệ sinh cá nhân, biết tự giác thực hiện nhiệm vụ được giao và biết phối hợp với bạn bè trong học tập, các em sẽ từng bước hình thành ý thức tự lập, tự chịu trách nhiệm, từ đó phát triển năng lực làm chủ bản thân và kỹ năng sống – những phẩm chất cần thiết trong xã hội hiện đại.

Tuy nhiên, thực tế hiện nay cho thấy nhiều học sinh lớp 1 vẫn còn thiếu kỹ năng cơ bản về tự phục vụ và tự quản. Các em thường ỷ lại vào người lớn trong những việc rất nhỏ như đeo cặp, cất sách, giữ vệ sinh lớp học hay nhắc nhở làm bài. Trong lớp học, có em không biết tự chuẩn bị bài, không giữ trật tự khi vắng mặt giáo viên, không biết cách phối hợp khi làm việc nhóm. Một số em chưa biết tự đánh giá hành vi của mình, ngại thể hiện chính kiến và còn lệ thuộc vào sự nhắc nhở thường xuyên của giáo viên. Những điều đó ảnh hưởng lớn đến hiệu quả giáo dục, đặc biệt là việc tổ chức các hoạt động học tập theo định hướng phát triển năng lực.

Nhận thấy vai trò quan trọng của việc rèn luyện kỹ năng sống cho học sinh, nhà trường đã có nhiều chủ trương cụ thể nhằm tăng cường giáo dục kỹ năng tự phục vụ, tự quản thông qua các hoạt động trải nghiệm, các buổi sinh hoạt lớp, nội quy lớp học và chương trình giáo dục kỹ năng sống. Các phong trào thi đua, các buổi sinh hoạt đầu tuần, các tiết học Hoạt động trải nghiệm cũng được lồng ghép mục tiêu rèn kỹ năng tự lập, tự điều chỉnh hành vi, hợp tác và trách nhiệm. Tuy nhiên, để việc triển khai đạt hiệu quả, rất cần vai trò chủ động của giáo viên chủ nhiệm – người trực tiếp gắn bó với học sinh trong hầu hết các hoạt động hằng ngày.

Xuất phát từ vai trò thiết yếu của kỹ năng tự phục vụ và tự quản, từ những bất cập thực tế học sinh còn đang gặp phải, và từ yêu cầu đổi mới giáo dục theo hướng phát triển phẩm chất, năng lực người học, tôi nhận thấy việc nghiên cứu, đề xuất và triển khai những giải pháp rèn luyện hai kỹ năng này cho học sinh lớp 1 là một yêu cầu cấp thiết. Với mong muốn tạo ra môi trường lớp học năng động, nề nếp và góp phần hình thành cho học sinh những phẩm chất tốt ngay từ lớp Một, tôi đã lựa chọn đề tài: “Một số giải pháp rèn kỹ năng tự phục vụ, tự quản trong công tác chủ nhiệm cho học sinh lớp 1” để nghiên cứu và vận dụng vào thực tiễn.

2. Mục tiêu của biện pháp

Đề tài nhằm đưa ra một số giải pháp thiết thực để rèn kỹ năng tự phục vụ và tự quản cho học sinh lớp 1 thông qua công tác chủ nhiệm. Các giải pháp tập trung vào việc nắm bắt đặc điểm tâm lý lứa tuổi, xây dựng đội ngũ ban cán sự lớp, thiết lập nội quy lớp học, tổ chức các hoạt động tự quản hiệu quả và phối hợp chặt chẽ giữa giáo viên, phụ huynh cùng các lực lượng giáo dục khác. Qua đó, giúp học sinh từng bước hình thành thói quen tự lập, biết chủ động trong học tập, sinh hoạt và nâng cao tinh thần trách nhiệm với tập thể.

3. Tính mới của biện pháp

Điểm mới của các biện pháp được đề xuất nằm ở cách tiếp cận gần gũi, lấy học sinh làm trung tâm, khơi gợi nội lực từ chính các em thay vì áp đặt. Cụ thể:

Tổ chức lớp học theo hướng giao quyền chủ động cho học sinh thông qua ban cán sự, phân công trách nhiệm rõ ràng nhưng linh hoạt theo năng lực cá nhân.

Tận dụng các hoạt động thường nhật như sinh hoạt đầu giờ, sinh hoạt cuối tuần, hoạt động trải nghiệm để lồng ghép nội dung giáo dục kỹ năng sống một cách tự nhiên.

Khuyến khích học sinh tự xây dựng nội quy, tự đánh giá hành vi, từ đó nâng cao khả năng tự nhận thức và tự điều chỉnh.

Tăng cường sự tham gia của phụ huynh trong việc hình thành kỹ năng tự phục vụ, tự quản tại gia đình, tạo sự thống nhất trong môi trường giáo dục.

4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu

Đối tượng nghiên cứu: Học sinh lớp 1 trong năm học hiện tại.

Phạm vi nghiên cứu: Các hoạt động giáo dục trong công tác chủ nhiệm lớp, bao gồm sinh hoạt lớp, hoạt động trải nghiệm, hoạt động đầu giờ – cuối giờ, phối hợp giữa giáo viên, học sinh và phụ huynh.

5. Phương pháp nghiên cứu

Phương pháp điều tra, khảo sát thực trạng.

Phương pháp quan sát sư phạm.

Phương pháp đàm thoại với học sinh và phụ huynh.

Phương pháp thực nghiệm sư phạm (thử nghiệm các giải pháp trong thời gian cụ thể).

Phương pháp thống kê, so sánh số liệu để rút ra kết luận.

Biện pháp phát huy tinh thần chăm học trong học tập cho học sinh lớp 1

PHẦN NỘI DUNG

1. Thuận lợi:

Trước hết, chương trình Giáo dục phổ thông 2018 xác định rõ yêu cầu phát triển năng lực và phẩm chất toàn diện cho học sinh, trong đó có năng lực tự chủ và tự học, tinh thần trách nhiệm, hợp tác – là những biểu hiện cụ thể của kỹ năng tự phục vụ và tự quản. Nhờ định hướng chung này, việc giáo viên chủ nhiệm tổ chức các hoạt động nhằm rèn luyện kỹ năng sống cho học sinh nhận được sự quan tâm và ủng hộ từ phía nhà trường cũng như phụ huynh.

Đa số học sinh lớp 1 có tinh thần ham học hỏi, thích khám phá, dễ tiếp thu và rất thích được giao nhiệm vụ. Đây là nền tảng tốt để giáo viên thiết kế các hoạt động chủ nhiệm có sự tham gia tích cực của học sinh. Đồng thời, ban giám hiệu nhà trường luôn khuyến khích giáo viên đổi mới phương pháp, vận dụng các hình thức tổ chức lớp học linh hoạt nhằm phát huy vai trò tự quản, từ đó tạo điều kiện thuận lợi cho giáo viên triển khai các giải pháp như: phát huy vai trò ban cán sự, xây dựng nội quy lớp học, tổ chức sinh hoạt tự quản, phối hợp cùng phụ huynh và các lực lượng giáo dục khác.

Về phía giáo viên chủ nhiệm, với tinh thần trách nhiệm và kinh nghiệm thực tiễn trong việc tổ chức lớp học, giáo viên chủ động xây dựng kế hoạch phù hợp với đặc điểm của từng học sinh, thường xuyên theo dõi, uốn nắn, động viên và khích lệ kịp thời. Đặc biệt, giáo viên có điều kiện tiếp xúc với học sinh hằng ngày nên thuận lợi trong việc quan sát, phân loại, xây dựng biện pháp phù hợp với từng đối tượng.

2. Khó khăn:

Bên cạnh những thuận lợi kể trên, việc rèn kỹ năng tự phục vụ và tự quản cho học sinh lớp 1 cũng gặp không ít khó khăn. Trước hết, do đặc điểm tâm lý lứa tuổi, học sinh lớp 1 còn non nớt, thiếu tập trung và chưa có thói quen làm việc độc lập. Các em thường phụ thuộc vào người lớn trong mọi hoạt động, từ sinh hoạt cá nhân đến học tập, nên việc hình thành tính tự lập cần thời gian và sự kiên trì.

Mặt khác, một số phụ huynh chưa thật sự quan tâm đến việc rèn luyện kỹ năng sống cho con, thậm chí nuông chiều hoặc làm thay con trong mọi việc. Điều này gây trở ngại cho giáo viên trong quá trình giáo dục kỹ năng tự phục vụ, tự quản tại lớp, vì thiếu sự phối hợp thống nhất giữa nhà trường và gia đình.

Việc xây dựng đội ngũ ban cán sự lớp ở học sinh lớp 1 cũng không dễ dàng, bởi các em còn thiếu kỹ năng giao tiếp, tổ chức và lãnh đạo. Giáo viên phải vừa hướng dẫn, vừa làm mẫu, đồng thời tạo cơ hội để các em được trải nghiệm dần dần qua các hoạt động cụ thể.

Ngoài ra, giáo viên chủ nhiệm còn phải đảm nhiệm nhiều công việc cùng lúc, từ giảng dạy, quản lý lớp đến phối hợp với các đoàn thể. Nếu không có sự phân bổ hợp lý thời gian và nguồn lực, việc triển khai các giải pháp như tổ chức sinh hoạt lớp tự quản, theo dõi quá trình rèn luyện kỹ năng của học sinh hay phối hợp chặt chẽ với phụ huynh có thể bị gián đoạn hoặc chưa đạt hiệu quả như mong muốn.

Từ thực tế đó, việc đề xuất các giải pháp cụ thể, khả thi, phù hợp với đặc điểm tâm sinh lý học sinh lớp 1 để rèn kỹ năng tự phục vụ, tự quản là hết sức cần thiết và có ý nghĩa thiết thực trong công tác chủ nhiệm.

3. Khảo sát thực trạng.

Để có cơ sở triển khai các biện pháp rèn kỹ năng tự phục vụ và tự quản cho học sinh lớp 1, ngay từ đầu năm học tôi đã tiến hành khảo sát tình hình thực tế bằng hình thức quan sát trực tiếp và sử dụng bảng đánh giá hành vi cụ thể. Nội dung khảo sát tập trung vào ba nhóm biểu hiện chính: thói quen tự phục vụ cá nhân, tinh thần tự quản trong học tập và sinh hoạt tập thể, cũng như sự chủ động khi tham gia các hoạt động nhóm.

Kết quả khảo sát trên 32 học sinh cho thấy, phần lớn các em chưa hình thành được thói quen tự lập trong các hoạt động hằng ngày. Cụ thể, có tới 68,8% học sinh chưa biết tự chuẩn bị đồ dùng học tập đầy đủ, thường xuyên để quên sách vở hoặc nhờ người lớn giúp gói ghém cặp sách. Trong giờ học, 56,3% học sinh không biết tự tổ chức góc học tập, còn lúng túng trong việc sắp xếp chỗ ngồi, lấy vở, bút khi được yêu cầu.

Về tinh thần tự quản, chỉ có 15,6% học sinh biết tự theo dõi và hoàn thành nhiệm vụ cá nhân được giao như trực nhật, chăm sóc cây lớp hay nộp bài đúng hạn. Nhiều em chưa biết cách tuân thủ quy ước chung khi làm việc nhóm, còn tranh giành hoặc bỏ dở nhiệm vụ giữa chừng. Đặc biệt, khi không có sự giám sát của giáo viên, lớp dễ rơi vào trạng thái mất trật tự, có những em tỏ ra thụ động, không tham gia vào sinh hoạt tập thể.

Ở góc độ giao tiếp – tổ chức, số học sinh có khả năng điều hành nhóm, hỗ trợ bạn hoặc đưa ra ý kiến cá nhân trong giờ sinh hoạt rất hạn chế, chiếm chưa đến 10%. Phần lớn các em còn nhút nhát, thiếu tự tin hoặc e dè khi được giao nhiệm vụ trước tập thể.

Qua khảo sát, tôi nhận thấy nguyên nhân chính của thực trạng này là do học sinh chưa được hướng dẫn đầy đủ về kỹ năng tự phục vụ và tự quản ngay từ đầu năm học. Một số em xuất phát điểm chưa đồng đều, chịu ảnh hưởng từ thói quen sinh hoạt tại gia đình, trong khi giáo viên lại gặp khó khăn trong việc phân loại và lựa chọn hình thức tổ chức phù hợp. Ngoài ra, sự phối hợp giữa nhà trường và phụ huynh còn hạn chế, khiến việc hình thành thói quen tốt cho học sinh chưa đạt hiệu quả cao.

Từ thực trạng đó, tôi nhận thấy cần thiết phải triển khai đồng bộ các giải pháp chủ nhiệm lớp, trong đó chú trọng việc hướng dẫn, tổ chức và rèn luyện kỹ năng một cách có hệ thống, lâu dài. Đây là tiền đề quan trọng để học sinh lớp 1 hình thành tính tự lập, phát triển tư duy tổ chức và trở thành những cá nhân có trách nhiệm trong học tập cũng như cuộc sống hằng ngày.

4. Nội dung giải pháp.

Giải pháp 1: Nâng cao vai trò chủ nhiệm của người giáo viên.

Mỗi học sinh lớp 1 đều mang những nét tính cách, thói quen, nền nếp và khả năng khác nhau, chịu ảnh hưởng từ môi trường gia đình, kinh nghiệm sống, và đặc điểm tâm lý cá nhân. Vì vậy, nếu giáo viên chủ nhiệm không thực sự hiểu rõ từng em thì khó có thể triển khai các biện pháp giáo dục hiệu quả, đặc biệt là khi rèn luyện những kỹ năng như tự phục vụ và tự quản – vốn đòi hỏi quá trình hình thành lâu dài và mang tính cá thể hóa cao. Việc nắm bắt chính xác tình hình học sinh không chỉ giúp giáo viên chủ động thiết kế hoạt động phù hợp mà còn tạo sự gắn kết, tin tưởng giữa giáo viên và học sinh, từ đó thúc đẩy quá trình giáo dục diễn ra tự nhiên, không gượng ép.

Ngay từ những tuần đầu của năm học, tôi chủ động xây dựng kế hoạch tìm hiểu học sinh một cách toàn diện thông qua nhiều kênh khác nhau. Trước hết là trao đổi với phụ huynh trong buổi họp đầu năm nhằm nắm thông tin về hoàn cảnh gia đình, thói quen sinh hoạt, điểm mạnh và điểm cần rèn luyện của từng em. Với những học sinh có biểu hiện đặc biệt, tôi thực hiện thêm các cuộc gọi điện hoặc hẹn gặp phụ huynh riêng để có thêm thông tin chi tiết.

Song song với đó, tôi tiến hành quan sát học sinh trong các hoạt động học tập, vui chơi, sinh hoạt lớp. Tôi ghi chép lại những biểu hiện cụ thể như: em nào hay quên đồ dùng học tập, em nào có khả năng tự làm việc độc lập, em nào thường dựa dẫm vào bạn, em nào chủ động giúp đỡ người khác... Việc quan sát không chỉ diễn ra trong giờ học mà còn ở các khoảng thời gian như ra chơi, đầu giờ, sinh hoạt tập thể, để có cái nhìn khách quan và đầy đủ.

Tôi cũng tổ chức các hoạt động nhẹ nhàng như “Tôi là ai?”, “Điều em tự hào về bản thân”, hoặc “Bạn của tôi là người thế nào?” để khuyến khích học sinh bộc lộ suy nghĩ, cảm xúc, từ đó tôi hiểu được mức độ tự tin, khả năng giao tiếp và thái độ tự nhận thức của các em. Những thông tin này giúp tôi chia nhóm học sinh theo mức độ cần hỗ trợ: nhóm đã có kỹ năng cơ bản; nhóm đang hình thành thói quen; và nhóm cần kèm cặp nhiều hơn. Dựa vào đó, tôi xây dựng kế hoạch cá nhân hóa hoạt động rèn kỹ năng, như: giao nhiệm vụ nhỏ, luân phiên làm tổ trưởng, tham gia trực nhật, tự theo dõi tiến độ hoàn thành nhiệm vụ cá nhân...

Sau khi áp dụng giải pháp này trong khoảng một tháng đầu năm học, tôi thấy rõ sự thay đổi tích cực trong mối quan hệ giữa giáo viên và học sinh cũng như giữa các em với nhau. Học sinh cảm thấy được quan tâm, thấu hiểu và có môi trường an toàn để thể hiện bản thân. Việc phân loại và nắm rõ đặc điểm từng em giúp tôi có hướng giáo dục sát với thực tế, tránh áp dụng chung một cách rập khuôn. Nhờ đó, những em còn rụt rè bắt đầu mạnh dạn tham gia các hoạt động đơn giản như tự cất sách vở, lấy nước uống, tự chỉnh lại bàn ghế khi lệch. Những em khá hơn thì dần được giao nhiệm vụ hỗ trợ bạn, ghi bảng tổ, quản lý vật dụng góc học tập...

Đặc biệt, việc hiểu rõ từng đối tượng học sinh cũng giúp tôi điều chỉnh cách giao tiếp, ngôn ngữ, mức độ yêu cầu và hình thức động viên phù hợp, từ đó tạo môi trường học tích cực và đầy khích lệ. Đó là nền tảng quan trọng để triển khai các giải pháp tiếp theo như xây dựng ban cán sự lớp, tổ chức sinh hoạt tự quản hay phối hợp giáo dục với phụ huynh đạt hiệu quả cao hơn.

Giải pháp 2: Xây dựng, bồi dưỡng và nâng cao trách nhiệm cho đội ngũ ban cán sự của lớp.

Trong một lớp học, giáo viên không thể bao quát hết tất cả các hoạt động của học sinh mọi lúc, mọi nơi. Do đó, ban cán sự lớp đóng vai trò là cánh tay nối dài, giúp giáo viên quản lý lớp học hiệu quả hơn. Việc xây dựng một đội ngũ cán sự lớp có tinh thần trách nhiệm, biết điều hành, hỗ trợ bạn và phối hợp với giáo viên không chỉ góp phần duy trì nề nếp, mà còn tạo điều kiện để học sinh được trải nghiệm vai trò lãnh đạo, phát triển năng lực tự chủ, tổ chức và giải quyết vấn đề. Đây cũng là môi trường lý tưởng để rèn luyện kỹ năng tự quản cho toàn thể học sinh trong lớp, bởi khi các em cùng tham gia quản lý lớp học, ý thức trách nhiệm sẽ dần hình thành và phát triển bền vững.

Sau khi nắm rõ đặc điểm, năng lực từng học sinh, tôi bắt đầu xây dựng đội ngũ ban cán sự lớp với các vị trí cơ bản như: lớp trưởng, các lớp phó phụ trách học tập – nề nếp – lao động – phong trào, và tổ trưởng các tổ học tập. Trước khi phân công chính thức, tôi tổ chức hoạt động bình bầu dân chủ, nơi học sinh được tự đề xuất và giới thiệu những bạn có năng lực phù hợp. Điều này giúp các em thấy mình là một phần của tập thể và có tiếng nói trong quá trình xây dựng lớp.

Sau khi thành lập xong ban cán sự, tôi tiến hành tập huấn, hướng dẫn cụ thể nhiệm vụ cho từng vị trí. Ví dụ, lớp trưởng chịu trách nhiệm điểm danh, duy trì trật tự lớp khi giáo viên vắng mặt, tổng hợp các sự việc nổi bật trong tuần. Lớp phó học tập phụ trách kiểm tra đồ dùng học sinh, nhắc nhở bạn học bài. Lớp phó lao động giám sát việc giữ vệ sinh lớp học, còn lớp phó phong trào theo dõi việc tham gia các hoạt động tập thể. Các tổ trưởng được hướng dẫn kỹ năng điều hành nhóm nhỏ, như phân chia nhiệm vụ khi học nhóm, quan sát và báo cáo tình hình học tập của tổ mình.

Điều quan trọng là tôi không áp đặt, mà luôn đồng hành, hướng dẫn từng bước. Trong giai đoạn đầu, tôi thường xuyên nhắc nhở, tạo tình huống mẫu để các em học cách xử lý. Tôi cũng tổ chức họp ban cán sự hàng tuần để lắng nghe phản hồi, điều chỉnh phân công nếu cần thiết. Ngoài ra, tôi chú ý khích lệ, tuyên dương kịp thời những hành động tích cực của ban cán sự trước lớp nhằm tạo động lực cho các em.

Chỉ sau vài tuần triển khai, tôi nhận thấy ban cán sự lớp dần trở nên tự tin, chủ động và biết cách phối hợp với nhau để duy trì nề nếp lớp học. Các em bắt đầu có tinh thần trách nhiệm, biết tự đánh giá công việc được giao và hỗ trợ bạn một cách tích cực. Đặc biệt, việc có bạn cùng trang lứa làm “người quản lý” giúp học sinh cảm thấy gần gũi hơn, không bị áp lực như khi giáo viên nhắc nhở. Lớp học trở nên nề nếp hơn, nhiều hoạt động được tổ chức trơn tru mà không cần giáo viên can thiệp thường xuyên.

Không chỉ dừng lại ở việc duy trì lớp học, ban cán sự còn là hạt nhân lan tỏa tinh thần tự quản đến toàn thể lớp. Những học sinh từng thụ động khi thấy bạn bè cùng lứa được giao nhiệm vụ, được tin tưởng, cũng bắt đầu chủ động xin tham gia trực nhật, xếp sách, chuẩn bị bài. Điều đó cho thấy, việc xây dựng và bồi dưỡng ban cán sự lớp không chỉ giúp giáo viên quản lý lớp tốt hơn, mà còn là một phương pháp rèn luyện kỹ năng tự phục vụ, tự quản một cách tự nhiên và hiệu quả nhất cho học sinh lớp 1.

Giải pháp 3: Xây dựng nội quy của lớp theo hướng tích cực để giúp các em nhận thức rõ hơn về quyền lợi và trách nhiệm của mình.

Nội quy lớp học không đơn thuần là những điều cấm đoán hay yêu cầu bắt buộc, mà chính là “kim chỉ nam” giúp học sinh hiểu được những gì nên làm, những gì cần tránh và thái độ đúng đắn khi tham gia vào môi trường tập thể. Đối với học sinh lớp 1, việc có một bộ nội quy rõ ràng, dễ hiểu và được lồng ghép qua trải nghiệm sẽ giúp các em hình thành nếp sống kỷ luật, biết tự điều chỉnh hành vi, từ đó rèn luyện được kỹ năng tự quản và khả năng tự phục vụ bản thân. Khi học sinh hiểu rằng mỗi hành vi của mình đều mang theo quyền lợi và trách nhiệm tương ứng, các em sẽ dần trở thành người học tích cực và có ý thức tổ chức hơn.

Ngay từ những tuần đầu năm học, tôi tổ chức hoạt động “Lớp em là ngôi nhà nhỏ” như một buổi sinh hoạt tập thể vui vẻ. Trong hoạt động này, tôi đặt ra câu hỏi gợi mở: “Nếu lớp học là ngôi nhà của chúng ta thì chúng ta nên cùng nhau giữ gìn như thế nào?”, “Em muốn lớp mình trở thành lớp học như thế nào?”, từ đó khuyến khích học sinh nêu ra những ý tưởng cho quy tắc chung. Các em sẽ chia sẻ bằng lời nói hoặc tranh vẽ những điều mình muốn có trong lớp như: “Không xả rác”, “Không nói chuyện trong giờ học”, “Tự cất sách sau mỗi tiết học”, “Tự lau bảng nếu làm bẩn”, v.v...

Tôi ghi lại tất cả các ý kiến, sau đó cùng cả lớp thảo luận để chọn ra những nội quy phù hợp nhất, rõ ràng, dễ hiểu và gắn với thực tế lớp học. Một số nội quy được đưa ra bằng lời dễ nhớ, gần gũi như “Vào lớp cười tươi, ra về chào bạn”, “Đồ dùng học tập là bạn thân, phải mang theo mỗi ngày”, “Giữ trật tự – Lớp mình sạch đẹp”,… Những nội dung này được thể hiện bằng tranh minh họa, ký hiệu đơn giản và dán ở góc “Nội quy lớp học” để các em dễ quan sát và thực hiện.

Tôi kết hợp nội quy với việc phân quyền và phân nhiệm: học sinh sẽ tự kiểm tra lẫn nhau vào đầu giờ, tổ trưởng ghi nhận điểm thi đua, lớp trưởng tổng hợp vào cuối tuần. Mỗi tháng, lớp sẽ tổ chức “Góc tuyên dương và nhắc nhở” để biểu dương những cá nhân thực hiện tốt nội quy bằng giấy khen, sticker, hoặc một lời khen trước lớp. Ngược lại, với những trường hợp vi phạm, tôi khuyến khích cả lớp cùng bàn bạc cách nhắc nhở nhẹ nhàng, ví dụ: cùng bạn viết lại nội quy, vẽ tranh minh họa lại điều cần nhớ, hoặc kể một câu chuyện ngắn để rút ra bài học.

Chỉ sau vài tuần triển khai, học sinh bắt đầu thể hiện sự chuyển biến rõ rệt trong ý thức tuân thủ nề nếp lớp. Việc xây dựng nội quy một cách dân chủ và gần gũi giúp các em hiểu rằng mình là một phần của tập thể, có quyền đưa ra ý kiến và có trách nhiệm thực hiện điều đã thống nhất. Những hành vi thường xuyên vi phạm đầu năm như nói chuyện riêng, bỏ quên đồ dùng, xếp hàng chậm dần được khắc phục.

Đặc biệt, khi các em được tham gia vào việc tự đánh giá, tự kiểm điểm và cùng bạn theo dõi thực hiện nội quy, kỹ năng tự quản của học sinh được nâng lên một cách tự nhiên. Các em dần chủ động hơn trong sinh hoạt, biết nhắc nhở nhau bằng lời nói nhẹ nhàng, không đợi giáo viên can thiệp. Không khí lớp học vì thế cũng trở nên tích cực, thân thiện và hợp tác hơn.

Nội quy lớp học – khi được học sinh đồng sáng tạo – đã trở thành công cụ giáo dục hiệu quả, vừa rèn luyện tính tự giác, vừa thúc đẩy tinh thần trách nhiệm và khả năng làm chủ hành vi. Đây chính là một bước tiến quan trọng trong quá trình hình thành kỹ năng tự phục vụ và tự quản cho học sinh lớp 1.

Giải pháp 4: Nâng cao hiệu quả hoạt động tự quản để học sinh có thể rèn luyện ý thức tự giác, tăng cường kỹ năng làm việc nhóm.

Hoạt động tự quản là môi trường quan trọng để học sinh hình thành thói quen tự lập, biết chủ động thực hiện nhiệm vụ mà không cần sự nhắc nhở thường xuyên từ người lớn. Đặc biệt đối với học sinh lớp 1 – lứa tuổi đang bước đầu làm quen với nền nếp học tập – thì việc được tham gia vào các hoạt động tự quản sẽ giúp các em học cách tổ chức thời gian, phối hợp nhóm, tự giám sát và điều chỉnh hành vi cá nhân. Chính trong quá trình thực hiện những công việc cụ thể, học sinh sẽ học được cách chịu trách nhiệm, lắng nghe, phản hồi và cùng nhau phát triển kỹ năng sống một cách tự nhiên. Do đó, tổ chức hiệu quả các hoạt động tự quản chính là phương thức hữu ích để giáo dục kỹ năng tự phục vụ và tự quản cho học sinh một cách bền vững.

Tôi tổ chức các hoạt động tự quản thông qua nhiều hình thức sinh hoạt quen thuộc trong ngày và trong tuần, gắn với nhịp sinh hoạt lớp học như: sinh hoạt đầu giờ, sinh hoạt dưới cờ, hoạt động trải nghiệm, sinh hoạt lớp cuối tuần.

Với sinh hoạt đầu giờ, tôi giao nhiệm vụ kiểm tra đồ dùng học tập, nhắc nhở nề nếp, hướng dẫn các hoạt động ngắn theo chủ đề từng ngày cho ban cán sự lớp và tổ trưởng. Tuần đầu tiên giáo viên làm mẫu, tuần thứ hai cán sự làm cùng giáo viên, từ tuần thứ ba trở đi học sinh tự thực hiện. Nội dung kiểm tra đơn giản như: bạn nào quên bút chì, bạn nào chưa chuẩn bị vở đúng yêu cầu, bạn nào thực hiện tốt nội quy hôm qua?... Các em báo cáo bằng ngôn ngữ ngắn gọn, từ ngữ gần gũi và được khích lệ bằng lời khen hoặc phiếu điểm cộng.

Ở các buổi sinh hoạt dưới cờ, tôi cho phép lớp trưởng và lớp phó điều hành lớp xếp hàng, nhắc nhở bạn giữ trật tự, ghi nhận tình hình để báo cáo cuối buổi. Tôi cũng khuyến khích các em thực hiện “thư cảm ơn đầu tuần” – một mẩu giấy nhỏ ghi lại điều em cảm thấy hài lòng trong tuần trước để tuyên dương bạn hoặc cả lớp.

Trong các hoạt động trải nghiệm, tôi phân công nhóm trưởng điều hành nhóm, chia nhiệm vụ như người ghi chép, người trình bày, người làm sản phẩm… Tất cả đều được luân phiên theo tuần để các em đều có cơ hội rèn luyện kỹ năng lãnh đạo và hợp tác. Tôi chú ý sắp xếp nhóm xen kẽ giữa học sinh nhanh nhẹn và chậm hơn để tạo điều kiện hỗ trợ lẫn nhau.

Vào cuối tuần, sinh hoạt lớp là nơi để học sinh tự đánh giá tuần học: ban cán sự trình bày báo cáo, tổ trưởng phát biểu nhận xét, cá nhân được mời chia sẻ khó khăn. Những học sinh tích cực sẽ được tuyên dương, còn những học sinh vi phạm sẽ cùng lớp đề xuất cách nhắc nhở nhẹ nhàng, mang tính giáo dục.

Ngoài ra, tôi còn tổ chức “góc tự quản” trong lớp với bảng theo dõi: Ai tự kiểm tra đồ dùng mỗi ngày? Ai đi học đều và đúng giờ? Ai giúp bạn trong giờ học? Góc này do học sinh phụ trách, dùng hình ảnh biểu tượng thay cho chữ viết để học sinh lớp 1 dễ hiểu và dễ nhớ.

Sau thời gian triển khai đồng bộ các hình thức tự quản, tôi nhận thấy rõ sự tiến bộ trong ý thức tự giác của học sinh. Các em bắt đầu biết tự nhắc nhở mình và bạn bè, chủ động hoàn thành nhiệm vụ mà không cần giáo viên yêu cầu liên tục. Những công việc như kiểm tra đồ dùng, trực nhật, theo dõi nề nếp… đã dần trở thành thói quen hằng ngày, góp phần tạo nên môi trường lớp học gọn gàng, nề nếp, vui vẻ.

Bên cạnh đó, khả năng làm việc nhóm và tổ chức hoạt động của học sinh cũng được cải thiện. Các em biết lắng nghe, chia sẻ nhiệm vụ, hỗ trợ bạn yếu và hợp tác để hoàn thành sản phẩm chung. Kỹ năng trình bày và tự đánh giá bản thân cũng phát triển khi các em được trao quyền phát biểu trong sinh hoạt lớp. Điều đáng mừng là sự tiến bộ không chỉ đến từ những học sinh tích cực ban đầu, mà còn xuất hiện ở những em từng rụt rè, thụ động – các em nay đã dám nhận nhiệm vụ, biết tự kiểm điểm và mạnh dạn đưa ra ý kiến trước tập thể.

Việc tổ chức hiệu quả các hoạt động tự quản không chỉ giúp học sinh lớp 1 rèn kỹ năng tự phục vụ và tự điều chỉnh hành vi mà còn góp phần xây dựng lớp học dân chủ, tích cực, nơi mỗi học sinh đều có cơ hội thể hiện vai trò và giá trị của mình.

Giải pháp 5: Xây dựng mói quan hệ tốt giữa nhà trường và gia đình học sinh

Việc rèn luyện kỹ năng tự phục vụ và tự quản cho học sinh lớp 1 không thể đạt hiệu quả nếu chỉ được thực hiện đơn lẻ trong phạm vi lớp học. Đây là quá trình cần sự thống nhất, phối hợp chặt chẽ giữa giáo viên, phụ huynh và các lực lượng giáo dục khác như nhà trường, đoàn đội, giáo viên bộ môn. Khi mọi bên cùng đồng hành, cùng nhận thức rõ vai trò của kỹ năng sống đối với sự phát triển toàn diện của trẻ, môi trường giáo dục sẽ trở nên đồng bộ, hỗ trợ lẫn nhau và góp phần hình thành thói quen tự lập một cách vững chắc cả ở trường và ở nhà. Sự phối hợp này cũng giúp giáo viên nắm bắt kịp thời những biểu hiện của học sinh ngoài giờ học, từ đó có biện pháp điều chỉnh phù hợp và hiệu quả hơn.

Ngay từ đầu năm học, tôi xác định việc xây dựng mối quan hệ hợp tác thân thiện với phụ huynh là yếu tố quan trọng trong công tác chủ nhiệm. Trong buổi họp đầu tiên, tôi dành thời gian chia sẻ rõ mục tiêu rèn kỹ năng tự phục vụ và tự quản cho học sinh, đồng thời nhấn mạnh vai trò của phụ huynh trong việc tạo thói quen sinh hoạt tích cực tại nhà. Tôi phát cho mỗi phụ huynh một bảng theo dõi nhỏ, ghi lại những việc con có thể tự làm hằng ngày như: tự mặc quần áo, tự xếp cặp, tự gấp chăn, tự ăn uống, tự kiểm tra bài... Mỗi tuần, phụ huynh sẽ tích vào những việc con đã thực hiện và phản hồi cho giáo viên thông qua sổ liên lạc điện tử hoặc tin nhắn.

Bên cạnh đó, tôi thường xuyên trò chuyện trực tiếp hoặc gọi điện trao đổi riêng với phụ huynh những trường hợp cần hỗ trợ đặc biệt. Với những em còn rụt rè, phụ huynh sẽ được gợi ý giao cho con những việc nhỏ trong gia đình để tăng khả năng tự lập. Với những em bướng bỉnh, tôi và phụ huynh cùng thống nhất nguyên tắc khen – nhắc – thưởng phù hợp với tính cách của trẻ.

Tôi cũng chủ động phối hợp với các giáo viên bộ môn để thống nhất cách ứng xử, cách đánh giá học sinh trong giờ học. Những biểu hiện tích cực của học sinh trong các tiết học khác được ghi nhận và thông báo trong buổi sinh hoạt cuối tuần. Ngoài ra, tôi lồng ghép các buổi giao lưu với Đội Thiếu niên, mời các anh chị lớp lớn đến nói chuyện về việc tự phục vụ, kể chuyện làm gương, từ đó tạo động lực cho học sinh lớp 1 noi theo.

Nhà trường cũng được tôi đề xuất hỗ trợ tổ chức các hoạt động theo chủ đề như: “Tuần lễ tự lập”, “Mỗi ngày một việc em tự làm”, “Bạn nhỏ biết chăm sóc lớp”,... Mỗi đợt như vậy đều có hoạt động tuyên dương cuối tuần, tạo hiệu ứng tích cực trong toàn trường.

Sau thời gian triển khai giải pháp phối hợp này, tôi nhận thấy rõ sự thay đổi không chỉ ở học sinh mà cả trong nhận thức của phụ huynh. Nhiều phụ huynh trước đây có thói quen làm thay con, nay đã chủ động giao việc nhỏ cho con tại nhà và phản hồi tích cực về sự tiến bộ của trẻ. Các em bắt đầu biết tự chăm sóc bản thân, không còn trông đợi cha mẹ nhắc nhở từng việc nhỏ. Một số em từng thiếu tự tin khi ở lớp, sau khi được phụ huynh tạo cơ hội thể hiện tại nhà, đã mạnh dạn hơn và biết chủ động phát biểu trong các hoạt động tập thể.

Ở trường, sự thống nhất giữa các giáo viên giúp tạo ra môi trường kỷ luật tích cực. Học sinh hiểu rằng dù ở tiết học nào, với giáo viên nào, các em cũng cần giữ nề nếp và phát huy khả năng tự phục vụ, tự quản. Những buổi giao lưu, câu chuyện tấm gương được học sinh lớp 1 yêu thích và nhắc lại nhiều lần, chứng tỏ tác động lan tỏa của việc phối hợp giữa các lực lượng giáo dục.

Sự đồng hành giữa giáo viên, phụ huynh và nhà trường không chỉ góp phần rèn kỹ năng sống cho học sinh mà còn xây dựng nên một cộng đồng giáo dục thống nhất, trách nhiệm và đầy tình yêu thương – điều cần thiết để mỗi học sinh lớp 1 được phát triển toàn diện và vững vàng ngay từ những năm đầu đời đi học.

5. Kết quả đạt được

5.1. Kết quả đạt được sau khi áp dụng biện pháp

Sau một học kỳ triển khai đồng bộ các giải pháp rèn kỹ năng tự phục vụ và tự quản cho học sinh lớp 1, tôi nhận thấy những chuyển biến rõ rệt cả về nhận thức lẫn hành vi của các em trong sinh hoạt, học tập và tương tác tập thể. Học sinh bắt đầu hình thành thói quen chuẩn bị bài học chu đáo, biết tự sắp xếp đồ dùng cá nhân, tự vệ sinh chỗ ngồi sau mỗi buổi học mà không cần giáo viên nhắc nhở. Nhiều em biết tự kiểm tra đồ dùng, biết giữ trật tự khi vào lớp, ra chơi đúng vị trí, chào hỏi lễ phép và hỗ trợ bạn trong các hoạt động nhóm.

Trong các tiết Hoạt động trải nghiệm hay sinh hoạt lớp, học sinh thể hiện rõ vai trò cá nhân khi tham gia điều hành nhóm, tự chia sẻ, thuyết trình và đưa ra các ý kiến xây dựng. Không khí lớp học trở nên tích cực hơn khi các em biết lắng nghe bạn, biết phối hợp và cùng nhau hướng đến mục tiêu chung. Việc hình thành đội ngũ ban cán sự lớp có trách nhiệm đã góp phần lan tỏa tinh thần tự quản đến toàn thể lớp, từ đó giảm thiểu tình trạng giáo viên phải thường xuyên can thiệp vào những việc nhỏ nhặt.

Phụ huynh cũng thể hiện sự hài lòng và hợp tác tích cực hơn trong quá trình rèn kỹ năng sống cho con. Nhiều phản hồi cho thấy học sinh đã có ý thức giúp đỡ bố mẹ việc nhà, biết gấp quần áo, tự xúc cơm, tự đeo cặp đi học và tự giác làm bài tập mà không cần nhắc nhở. Đây chính là kết quả của sự kết hợp đồng bộ giữa nhà trường, giáo viên và gia đình – một môi trường giáo dục thống nhất, khuyến khích sự tự lập từ những việc nhỏ nhất.

5.2. Số liệu, minh chứng so sánh

Để đánh giá hiệu quả của các biện pháp đã triển khai, tôi tiến hành khảo sát học sinh vào ba thời điểm: tuần 4 (trước khi áp dụng), tuần 18 (giữa học kỳ), và tuần 34 (cuối năm học). Các tiêu chí khảo sát bao gồm: (1) ý thức tự phục vụ; (2) tinh thần tự quản; (3) mức độ chủ động, hợp tác khi làm việc nhóm.

Thời điểm	Nội dung khảo sát	Rất tốt	Tốt	Chưa chủ động
Tuần 4	Tự chuẩn bị đồ dùng, tự dọn chỗ ngồi	15,6%	43,8%	40,6%
	Thực hiện nhiệm vụ lớp (trực nhật, nề nếp)	12,5%	40,6%	46,9%
	Tham gia nhóm tích cực, biết phối hợp	9,4%	37,5%	53,1%
Tuần 18	Tự chuẩn bị đồ dùng, tự dọn chỗ ngồi	34,4%	50,0%	15,6%
	Thực hiện nhiệm vụ lớp (trực nhật, nề nếp)	28,1%	53,1%	18,8%
	Tham gia nhóm tích cực, biết phối hợp	25,0%	50,0%	25,0%
Tuần 34	Tự chuẩn bị đồ dùng, tự dọn chỗ ngồi	56,3%	40,6%	3,1%
	Thực hiện nhiệm vụ lớp (trực nhật, nề nếp)	50,0%	46,9%	3,1%
	Tham gia nhóm tích cực, biết phối hợp	46,9%	50,0%	3,1%

Từ bảng số liệu có thể thấy, kỹ năng tự phục vụ và tự quản của học sinh được cải thiện rõ rệt qua từng giai đoạn. Đặc biệt, tỷ lệ học sinh chủ động – hợp tác trong làm việc nhóm tăng gần 40% so với đầu năm học, cho thấy sự chuyển biến không chỉ trong nề nếp cá nhân mà cả trong kỹ năng xã hội. Những con số ấy là minh chứng thiết thực cho hiệu quả của các giải pháp đã được triển khai một cách có hệ thống và linh hoạt.

Biện pháp nâng cao tinh thần chăm chỉ học tập cho học sinh qua công tác chủ nhiệm lớp

PHẦN KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ

1. Kết luận

Việc rèn luyện kỹ năng tự phục vụ và tự quản cho học sinh lớp 1 mang ý nghĩa quan trọng trong hành trình giáo dục toàn diện, đặc biệt trong bối cảnh chương trình giáo dục phổ thông mới nhấn mạnh việc hình thành phẩm chất, năng lực ngay từ những năm đầu đến trường. Khi học sinh biết tự chăm sóc bản thân, biết chủ động thực hiện nhiệm vụ, biết phối hợp và chịu trách nhiệm trong tập thể, các em sẽ từng bước hình thành tính tự lập, nâng cao ý thức tổ chức và khả năng làm chủ hành vi. Đây chính là nền tảng vững chắc để các em phát triển bền vững cả trong học tập lẫn cuộc sống sau này.

Qua quá trình thực hiện đề tài, tôi đã triển khai năm giải pháp cụ thể, gắn liền với thực tiễn công tác chủ nhiệm: từ việc tìm hiểu đặc điểm từng học sinh, xây dựng ban cán sự lớp, tổ chức hoạt động tự quản, thiết lập nội quy lớp học đến tăng cường phối hợp giữa giáo viên, phụ huynh và nhà trường. Các giải pháp này không tách rời mà hỗ trợ nhau, tạo thành một chuỗi giáo dục thống nhất, lấy học sinh làm trung tâm. Kết quả khảo sát trước – trong – sau khi áp dụng cho thấy kỹ năng tự phục vụ, tự quản của học sinh có sự chuyển biến tích cực, rõ rệt, không chỉ ở hành vi cụ thể mà còn trong tinh thần chủ động và trách nhiệm của các em.

Từ thực tiễn triển khai, tôi nhận ra rằng, mỗi học sinh lớp 1 đều là một mầm non có tiềm năng phát triển mạnh mẽ nếu được chăm sóc và định hướng đúng cách. Vai trò của giáo viên chủ nhiệm không chỉ là người giảng dạy mà còn là người khơi dậy, nuôi dưỡng và đồng hành cùng học sinh trong từng bước trưởng thành. Tôi tin rằng, khi tạo được môi trường học tập tích cực, thân thiện và giàu trải nghiệm, học sinh sẽ không chỉ học tốt hơn mà còn sống tốt hơn.

Với những kết quả bước đầu đã đạt được, tôi mong muốn tiếp tục phát triển và hoàn thiện các giải pháp trong những năm học tới, đồng thời chia sẻ với đồng nghiệp để cùng nhau góp phần xây dựng lớp học tiểu học kỷ cương, thân thiện và đầy nhân văn.

2. Kiến nghị

2.1. Đối với nhà trường:

– Tăng cường tổ chức các chuyên đề, sinh hoạt chuyên môn tập trung vào giáo dục kỹ năng sống cho học sinh lớp 1, trong đó nhấn mạnh vai trò của kỹ năng tự phục vụ và tự quản. Qua đó, giúp giáo viên có thêm cơ hội trao đổi, chia sẻ kinh nghiệm, học hỏi các mô hình hiệu quả từ đồng nghiệp.

– Tạo điều kiện cho giáo viên chủ nhiệm chủ động xây dựng kế hoạch giáo dục kỹ năng cho học sinh thông qua các hoạt động như Hoạt động trải nghiệm, sinh hoạt lớp, hoạt động ngoài giờ lên lớp... đồng thời hỗ trợ về cơ sở vật chất, thiết bị, thời gian tổ chức để các hoạt động diễn ra thuận lợi và đều đặn.

– Đề xuất đưa tiêu chí rèn kỹ năng tự phục vụ, tự quản vào trong nội dung đánh giá thi đua lớp học, xem đây là một tiêu chí giáo dục quan trọng chứ không chỉ tập trung vào kết quả học tập.

2.2. Đối với phụ huynh học sinh:

– Phối hợp chặt chẽ với giáo viên trong việc rèn kỹ năng sống cho học sinh, đặc biệt là kỹ năng tự phục vụ và tự quản ngay tại gia đình. Tập cho trẻ làm việc nhà, tự chăm sóc bản thân và tự chịu trách nhiệm với nhiệm vụ phù hợp với lứa tuổi.

– Thường xuyên liên lạc với giáo viên để nắm bắt tình hình rèn luyện kỹ năng của con tại trường, từ đó thống nhất phương pháp giáo dục giữa gia đình và nhà trường.

– Hạn chế việc làm thay, làm hộ cho con trong các công việc hàng ngày, thay vào đó là khuyến khích, tạo điều kiện để các em được trải nghiệm, thử thách và trưởng thành từ chính hành động của mình.

 

Bấm vào đây xem thêm các biện pháp khác:

1. Biện pháp giáo dục lớp 1

2. Biện pháp giáo dục lớp 2

3. Biện pháp giáo dục lớp 3

4. Biện pháp giáo dục lớp 4

5. Biện pháp giáo dục lớp 5

Mọi chi tiết xin liên hệ: 

- Điện thoại Holine: 0847355079

- Zalo (không kết bạn): 0942137445

- Gmail: bienphapgiaoduc@gmail.com

Đây là Sáng kiến mới 100%, do thầy Lê Hồng Minh thiết kế nhằm hỗ trợ miễn phí cho giáo viên phục vụ công việc dạy học và được đăng tải độc quyền trên website bienphap.vn. Thầy nghiêm cấm tất cả mọi người không được phép chia sẻ lại hoặc buôn bán trên tất cả các trang mạng xã hội dưới bất cứ hình thức nào!