Nâng cao hứng thú và hiệu quả tổ chức hoạt động khởi động trong dạy học môn Ngữ văn 6
Ngày đăng: 06/08/2025 06:55
Ngày đăng: 06/08/2025 06:55
Tin liên quan
Trong tiến trình dạy học hiện đại, đặc biệt là trong chương trình giáo dục phổ thông 2018, hoạt động khởi động được xem là bước mở đầu quan trọng, tạo tiền đề cho các hoạt động tiếp theo như hình thành kiến thức, luyện tập, vận dụng và mở rộng. Đây không chỉ là bước “làm nóng lớp học” mà còn là giai đoạn kích hoạt tư duy, huy động trải nghiệm của học sinh, định hướng nhận thức và khơi dậy hứng thú ngay từ đầu tiết học. Với môn Ngữ văn lớp 6 – một môn học có đặc trưng tích hợp, đòi hỏi khả năng cảm thụ, sáng tạo và năng lực ngôn ngữ đa chiều – thì hoạt động khởi động lại càng đóng vai trò đặc biệt. Nếu được thiết kế linh hoạt, hấp dẫn, khởi động không chỉ giúp giáo viên giới thiệu bài học một cách sinh động mà còn giúp học sinh bước vào tiết học với tâm thế tích cực, tự tin, sẵn sàng khám phá và hợp tác. Nhờ đó, hiệu quả của toàn bộ quá trình dạy học sẽ được nâng cao rõ rệt, đúng với tinh thần lấy học sinh làm trung tâm trong giáo dục phát triển năng lực.
Qua thực tế dự giờ và giảng dạy môn Ngữ văn lớp 6, tôi nhận thấy một số bất cập phổ biến trong tổ chức hoạt động khởi động. Nhiều giáo viên vẫn còn tâm lý xem nhẹ khâu mở đầu, hoặc tổ chức khởi động một cách qua loa, rập khuôn, chưa thực sự đầu tư về nội dung và hình thức. Có tiết học, hoạt động khởi động chỉ dừng lại ở việc đặt một vài câu hỏi kiểm tra kiến thức cũ; có tiết thì bỏ qua phần này hoàn toàn. Chính sự thiếu đầu tư ấy dẫn đến tình trạng tiết học thiếu hấp dẫn, học sinh bắt đầu bài học một cách bị động, tâm thế học tập không sẵn sàng, ảnh hưởng đến chất lượng tiếp nhận kiến thức. Ngoài ra, nhiều giáo viên còn lúng túng trong việc thiết kế các hình thức khởi động phù hợp với nội dung bài học hoặc không chú trọng đến việc kết nối giữa phần khởi động với các hoạt động sau đó trong tiến trình dạy học. Điều này cho thấy, cần có sự quan tâm nghiêm túc và giải pháp cụ thể để nâng cao chất lượng tổ chức hoạt động khởi động ngay từ cấp học đầu cấp như lớp 6.
Là một giáo viên trực tiếp giảng dạy Ngữ văn lớp 6 trong giai đoạn triển khai chương trình mới, tôi nhận thức sâu sắc rằng: không thể giữ mãi phương pháp truyền thống nếu muốn học sinh thực sự yêu thích và chủ động trong môn học này. Học sinh lớp 6 đang trong giai đoạn chuyển tiếp tâm lý, cần được dẫn dắt nhẹ nhàng nhưng đầy cảm hứng. Nếu giáo viên biết tạo ấn tượng ngay từ đầu tiết học bằng một hoạt động khởi động thú vị, thì sẽ giúp các em nhanh chóng nhập cuộc, chủ động chia sẻ, hợp tác và sáng tạo. Trong quá trình giảng dạy, tôi đã thử nghiệm nhiều hình thức khởi động khác nhau như: trò chơi ngôn ngữ, quan sát hình ảnh, chia sẻ trải nghiệm cá nhân, dẫn dắt bằng thơ hoặc âm nhạc, và nhận thấy hiệu quả tích cực rõ rệt. Từ thực tiễn ấy, tôi càng thêm trăn trở và mong muốn tìm ra những giải pháp hệ thống, phù hợp, khoa học để hỗ trợ đồng nghiệp và bản thân trong việc nâng cao chất lượng khâu khởi động.
Việc nghiên cứu đề tài này là cần thiết trong bối cảnh giáo dục đang chuyển mình mạnh mẽ theo hướng phát triển năng lực toàn diện cho người học. Việc nâng cao hứng thú và hiệu quả tổ chức hoạt động khởi động không chỉ góp phần làm mới phương pháp dạy học môn Ngữ văn lớp 6 mà còn là bước khởi đầu quan trọng để hình thành các năng lực học tập tự chủ, tư duy phản biện, hợp tác và sử dụng ngôn ngữ cho học sinh. Những giải pháp được đề xuất trong sáng kiến sẽ không chỉ áp dụng được trong môn Ngữ văn lớp 6 mà còn có thể linh hoạt vận dụng cho nhiều khối lớp khác, nhiều môn học khác, góp phần lan tỏa tinh thần đổi mới đến cả đồng nghiệp trong tổ chuyên môn và nhà trường. Chính vì vậy, tôi chọn đề tài: “Nâng cao hứng thú và hiệu quả tổ chức hoạt động khởi động trong dạy học môn Ngữ văn 6” như một hướng đi thiết thực nhằm góp phần đổi mới phương pháp giảng dạy, khơi dậy đam mê học tập và phát triển phẩm chất – năng lực toàn diện cho học sinh ngay từ những bài học đầu cấp.
Thứ nhất, nâng cao chất lượng và hiệu quả của tiết học Ngữ văn lớp 6 thông qua việc thiết kế và tổ chức các hoạt động khởi động hấp dẫn, phù hợp với đặc điểm tâm lý lứa tuổi và định hướng phát triển năng lực người học. Hoạt động khởi động sẽ là cầu nối giữa thế giới thực tiễn và nội dung bài học, giúp học sinh bước vào tiết học một cách hứng khởi và chủ động.
Thứ hai, phát triển các năng lực cốt lõi cho học sinh như: năng lực giao tiếp và hợp tác, năng lực ngôn ngữ, năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo. Qua hoạt động khởi động, học sinh được khơi gợi tư duy, huy động trải nghiệm cá nhân, đồng thời hình thành thói quen học tập tích cực và tự tin chia sẻ trước tập thể.
Thứ ba, nâng cao năng lực tổ chức hoạt động học tập cho giáo viên, góp phần đổi mới phương pháp giảng dạy theo hướng tích cực hóa hoạt động của học sinh. Việc tổ chức hiệu quả hoạt động khởi động sẽ giúp giáo viên định hình phong cách dạy học hiện đại, linh hoạt, sáng tạo và lấy người học làm trung tâm.
Biện pháp được trình bày trong sáng kiến này mang tính mới trên ba phương diện rõ rệt:
Thứ nhất, thay vì coi hoạt động khởi động là phần phụ hoặc làm cho có, biện pháp này nhấn mạnh việc tổ chức hoạt động khởi động như một phần quan trọng không thể thiếu trong tiến trình dạy học, với mục tiêu, nội dung, hình thức và sản phẩm rõ ràng, có khả năng đo lường và đánh giá hiệu quả.
Thứ hai, hoạt động khởi động được thiết kế theo định hướng phát triển phẩm chất, năng lực học sinh lớp 6, phù hợp với tâm lý lứa tuổi và chương trình mới. Các hình thức tổ chức được đổi mới linh hoạt như: trò chơi tư duy, quan sát hình ảnh, tình huống thực tiễn, kết nối trải nghiệm cá nhân, hoạt động nhóm… giúp học sinh bước đầu tự chủ trong hoạt động học.
Thứ ba, biện pháp chú trọng lồng ghép kỹ thuật dạy học tích cực và công nghệ số hiện đại, như sử dụng hình ảnh, video, bảng tương tác, phần mềm học tập… để tăng mức độ hấp dẫn và hiệu quả của hoạt động khởi động. Đây là yếu tố mới, hiện đại, giúp tiệm cận với môi trường học tập số hóa trong thời đại công nghệ.
Sáng kiến được thực hiện với đối tượng là học sinh lớp 6 tại trường trung học cơ sở – những em đang ở giai đoạn đầu cấp, cần được khơi dậy hứng thú và định hình phương pháp học tập tích cực, chủ động. Đối tượng gián tiếp là giáo viên dạy Ngữ văn cấp THCS nói chung và lớp 6 nói riêng, đặc biệt là những giáo viên đang triển khai chương trình Ngữ văn theo chương trình giáo dục phổ thông 2018.
Phạm vi áp dụng bao gồm các tiết học trong môn Ngữ văn lớp 6, chủ yếu tập trung vào các bài học thuộc phần Đọc – hiểu văn bản và Viết, là nơi hoạt động khởi động có nhiều tiềm năng phát huy tác dụng.
Để thực hiện và đánh giá hiệu quả của sáng kiến, tôi đã vận dụng các phương pháp sau:
- Phương pháp điều tra khảo sát: sử dụng bảng hỏi, phiếu đánh giá và quan sát để tìm hiểu thực trạng tổ chức hoạt động khởi động trong các tiết học Ngữ văn lớp 6 tại đơn vị giảng dạy.
- Phương pháp thực nghiệm sư phạm: thiết kế và tổ chức các hoạt động khởi động trong thực tế giảng dạy, từ đó theo dõi mức độ tham gia, hứng thú và kết quả học tập của học sinh.
- Phương pháp phân tích – tổng hợp: phân tích dữ liệu thu thập được, đối chiếu với mục tiêu chương trình và yêu cầu phát triển năng lực học sinh để rút ra bài học kinh nghiệm.
- Phương pháp quan sát sư phạm và đối chiếu chuyên môn: quan sát tiến trình lớp học, mức độ tương tác và phản hồi từ học sinh; đồng thời tham khảo ý kiến chuyên môn của đồng nghiệp để điều chỉnh, hoàn thiện biện pháp.
Hoạt động khởi động là bước mở đầu trong quy trình dạy học hiện đại, có vai trò tạo tâm thế, khơi gợi tư duy, huy động vốn kiến thức và kinh nghiệm của người học, từ đó dẫn dắt các em bước vào bài học một cách tự nhiên và chủ động. Theo lý thuyết dạy học tích cực, người học cần được tham gia trực tiếp vào quá trình kiến tạo tri thức, thông qua những tình huống gắn với thực tiễn, những câu hỏi mở, hoạt động trải nghiệm… Việc tổ chức hiệu quả hoạt động khởi động sẽ tạo ra một không gian học tập hấp dẫn, trong đó học sinh không chỉ tiếp nhận kiến thức mà còn hình thành các năng lực quan trọng như: năng lực tư duy phản biện, năng lực ngôn ngữ, năng lực hợp tác và năng lực giải quyết vấn đề.
Chương trình Giáo dục phổ thông 2018, đặc biệt là môn Ngữ văn lớp 6, xác định rõ yêu cầu phát triển phẩm chất, năng lực học sinh thông qua việc tổ chức dạy học theo tiến trình 5 hoạt động: Khởi động – Hình thành kiến thức – Luyện tập – Vận dụng – Mở rộng. Trong đó, hoạt động khởi động đóng vai trò định hướng nhận thức, kết nối nội dung bài học với vốn sống của học sinh, giúp các em có động lực khám phá bài học mới. Việc tổ chức khởi động không chỉ là nhiệm vụ kỹ thuật mà còn là quá trình sư phạm có mục tiêu rõ ràng, cần được thiết kế linh hoạt và khoa học.
Theo quan điểm của các nhà tâm lý học giáo dục, học sinh lớp 6 đang ở giai đoạn chuyển tiếp từ tiểu học sang trung học cơ sở, có nhiều thay đổi về tâm lý và nhận thức. Các em thích khám phá, tò mò nhưng cũng dễ mất tập trung nếu không được lôi cuốn. Vì vậy, việc tổ chức hoạt động khởi động phù hợp là điều kiện quan trọng để giữ sự chú ý và thúc đẩy tinh thần học tập tích cực của các em.
Thực tế giảng dạy Ngữ văn lớp 6 cho thấy, mặc dù chương trình mới đã khuyến khích giáo viên đổi mới phương pháp, song trong nhiều tiết học, hoạt động khởi động vẫn bị xem nhẹ hoặc thực hiện một cách sơ sài. Một số giáo viên vẫn còn lúng túng trong việc lựa chọn hình thức khởi động phù hợp với nội dung bài học và đặc điểm học sinh; hoặc tổ chức khởi động mang tính hình thức, lặp lại, thiếu sáng tạo nên không đạt được hiệu quả như mong muốn.
Bên cạnh đó, nhiều học sinh lớp 6 chưa hình thành được thói quen chủ động học tập. Các em dễ bị cuốn vào cảm xúc, dễ bị phân tán nếu hoạt động mở đầu tiết học không đủ hấp dẫn. Nếu giáo viên bỏ qua bước khởi động hoặc tổ chức khô khan, tiết học sẽ trở nên nặng nề, thiếu sự tương tác và dễ dẫn đến tình trạng học sinh thụ động, thiếu hứng thú với môn học.
Trong quá trình giảng dạy thực tế tại lớp 6, tôi nhận thấy rằng khi áp dụng các hình thức khởi động sáng tạo như trò chơi nhỏ, quan sát hình ảnh, chia sẻ trải nghiệm cá nhân, học sinh trở nên sôi nổi, tập trung và hào hứng hơn. Điều này không chỉ giúp giáo viên kiểm tra nhanh kiến thức nền tảng mà còn tạo đòn bẩy để học sinh bước vào bài học với tâm thế tích cực.
Giáo viên hiện nay đã được tập huấn và làm quen với chương trình giáo dục phổ thông mới, đặc biệt là tiến trình tổ chức dạy học phát triển năng lực. Tài liệu hướng dẫn, học liệu điện tử, phần mềm hỗ trợ giảng dạy ngày càng phong phú, tạo điều kiện thuận lợi cho giáo viên trong việc thiết kế hoạt động khởi động sinh động, gần gũi.
Nhà trường quan tâm đến việc đổi mới phương pháp dạy học và khuyến khích giáo viên tích cực tổ chức các chuyên đề chuyên môn, trong đó có nội dung liên quan đến hoạt động khởi động. Học sinh lớp 6 tuy mới chuyển cấp nhưng vẫn giữ được sự tò mò, thích khám phá, thích tham gia trò chơi hoặc hoạt động mang tính trải nghiệm.
Một số giáo viên còn tâm lý e ngại đổi mới hoặc chưa thật sự đầu tư vào hoạt động khởi động, dẫn đến việc lặp lại các hình thức cũ kỹ, thiếu sức hấp dẫn. Thời lượng tiết học bị giới hạn nên nếu không sắp xếp hợp lý, hoạt động khởi động có thể chiếm quá nhiều thời gian hoặc bị bỏ qua.
Ngoài ra, không phải tiết học nào cũng dễ thiết kế khởi động hấp dẫn nếu bài học mang nội dung trừu tượng, khái niệm ngôn ngữ. Việc thiếu trang thiết bị dạy học như máy chiếu, bảng thông minh cũng phần nào ảnh hưởng đến việc triển khai khởi động bằng hình ảnh, video.
Để tìm hiểu thực trạng tổ chức hoạt động khởi động trong dạy học môn Ngữ văn lớp 6, tôi đã tiến hành khảo sát đầu năm học với một số giáo viên và học sinh tại trường. Kết quả thu được như sau:
Về phía giáo viên: 80% giáo viên xác nhận có tổ chức hoạt động khởi động trong tiết dạy, nhưng 60% trong số đó thừa nhận chỉ dừng ở việc đặt vài câu hỏi mở hoặc nhắc lại kiến thức cũ, chưa đầu tư sáng tạo. Chỉ 20% giáo viên thường xuyên thiết kế hoạt động khởi động hấp dẫn như trò chơi, hình ảnh, video hoặc trải nghiệm nhóm.
Về phía học sinh: Khi được hỏi về cảm xúc khi bắt đầu tiết học, hơn 50% học sinh cho biết các em thấy tiết học bắt đầu khá nhàm chán. Tuy nhiên, trong các tiết có tổ chức trò chơi hoặc hoạt động tương tác đầu giờ, hơn 70% học sinh thể hiện sự thích thú và tập trung hơn trong suốt tiết học.
Về kết quả học tập: Qua thống kê kết quả đầu năm, tỷ lệ học sinh đạt mức khá – giỏi môn Ngữ văn lớp 6 ở những lớp có tổ chức khởi động tích cực thường cao hơn từ 10 – 15% so với lớp tổ chức khởi động sơ sài hoặc bỏ qua bước này.
Những dữ liệu khảo sát cho thấy rằng, việc đầu tư đúng cách vào hoạt động khởi động có tác động rõ rệt đến tâm lý, thái độ và kết quả học tập của học sinh, đặc biệt trong môn Ngữ văn – một môn học đòi hỏi nhiều cảm xúc và sự kết nối.
Hoạt động khởi động là bước đầu tiên trong tiến trình dạy học phát triển năng lực, có nhiệm vụ tạo tâm thế tích cực, khơi gợi hứng thú và định hướng tư duy cho học sinh ngay từ đầu tiết học. Trong môn Ngữ văn lớp 6 – nơi các em bắt đầu làm quen với cách tiếp cận tích hợp giữa đọc, viết, nói và nghe – việc tổ chức khởi động có ý nghĩa đặc biệt. Đây là bước tạo “điểm chạm đầu tiên” giữa người học và bài học, là cơ hội để giáo viên kết nối tri thức mới với vốn sống, vốn văn hóa và trải nghiệm cá nhân của học sinh. Nếu bỏ qua hoạt động khởi động hoặc tổ chức hình thức, giáo viên sẽ đánh mất một cơ hội quý báu để gây ấn tượng, khơi gợi cảm xúc và kích thích sự khám phá của học sinh. Vì thế, nhận thức rõ vai trò của hoạt động khởi động chính là nền tảng đầu tiên để mỗi giáo viên thiết kế tiết dạy hấp dẫn, hiệu quả, mang lại giá trị thực tiễn trong quá trình hình thành và phát triển năng lực ngôn ngữ cho học sinh.
Trước hết, giáo viên cần hiểu rõ mục tiêu của hoạt động khởi động trong môn Ngữ văn 6 là: (1) tạo hứng thú học tập; (2) huy động vốn sống, kiến thức nền liên quan đến bài học; (3) tạo tình huống có vấn đề để dẫn dắt học sinh bước vào nội dung mới. Đồng thời, giáo viên cần xác định các yêu cầu cốt lõi trong quá trình thiết kế hoạt động khởi động, bao gồm: nội dung phù hợp với đặc điểm tâm lý lứa tuổi, có tính hấp dẫn, kết nối được với bài học, đảm bảo thời gian hợp lý (3–5 phút) và phát huy được sự tham gia chủ động của học sinh. Giáo viên cũng cần tránh những sai lầm thường gặp như: tổ chức khởi động quá đơn điệu (chỉ hỏi vài câu rồi chuyển bài), sa đà vào trò chơi không liên quan đến bài học, hoặc bỏ qua phần đánh giá sản phẩm của học sinh trong hoạt động khởi động.
Để cụ thể hóa việc nâng cao nhận thức, giáo viên có thể tự xây dựng cho mình một bảng tiêu chí đánh giá hoạt động khởi động gồm các nội dung: có kết nối với bài học hay không, có khơi gợi được cảm xúc và tư duy của học sinh không, học sinh tham gia ở mức độ nào, sản phẩm học tập là gì. Bên cạnh đó, việc tham gia dự giờ đồng nghiệp, ghi hình tiết dạy của bản thân để tự phân tích, hoặc trao đổi chuyên môn trong tổ nhóm cũng là những hình thức thiết thực giúp giáo viên từng bước hoàn thiện kỹ năng tổ chức khởi động.
Ngoài ra, giáo viên nên thiết kế ngân hàng ý tưởng khởi động theo từng dạng bài trong Ngữ văn lớp 6 như: khởi động cho văn bản truyện, khởi động cho bài thơ, khởi động khi luyện viết đoạn văn nghị luận… Mỗi dạng nên gắn với các hình thức phù hợp như: sử dụng hình ảnh gợi cảm, chia sẻ cá nhân, trò chơi nhanh, câu hỏi gợi mở hoặc video ngắn. Khi có sự chuẩn bị bài bản và hiểu sâu sắc ý nghĩa của từng lựa chọn, giáo viên sẽ chủ động thiết kế được hoạt động khởi động sinh động, có chiều sâu và phát huy đúng vai trò định hướng của nó trong tiết dạy.
Việc giáo viên nhận thức đúng và đầy đủ về vai trò – mục tiêu – yêu cầu của hoạt động khởi động sẽ tạo ra sự chuyển biến rõ nét trong cách xây dựng kế hoạch dạy học. Giáo viên không còn xem nhẹ bước mở đầu mà đầu tư nghiêm túc, sáng tạo hơn khi thiết kế tiết dạy. Tiết học vì thế cũng trở nên lôi cuốn hơn, học sinh hào hứng tham gia và dễ tiếp thu kiến thức mới. Thống kê thực tế từ lớp tôi giảng dạy cho thấy, trong các tiết có tổ chức khởi động bài bản, tỷ lệ học sinh tham gia phát biểu tăng hơn 40%, số lượng học sinh hoàn thành bài viết đúng yêu cầu tăng hơn 20% so với các tiết không có khởi động. Không chỉ vậy, mối quan hệ giữa thầy và trò cũng trở nên gần gũi, thân thiện, góp phần hình thành môi trường học tập tích cực. Từ đó, hoạt động khởi động thực sự phát huy vai trò như một “bàn đạp tâm lý” vững chắc, tạo tiền đề cho việc dạy học phát triển năng lực trong môn Ngữ văn lớp 6 một cách hiệu quả và bền vững.
Một trong những nguyên nhân khiến học sinh không hứng thú với tiết học là do hoạt động khởi động quá đơn điệu, thiếu sáng tạo và không phù hợp với nội dung hoặc lứa tuổi. Mỗi học sinh lớp 6 đều có những điểm mạnh, điểm yếu, cá tính và hứng thú riêng. Vì vậy, nếu giáo viên chỉ sử dụng một vài hình thức khởi động lặp đi lặp lại thì sẽ dễ gây nhàm chán, khó tạo động lực cho các em tham gia học tập tích cực. Ngược lại, việc đa dạng hóa hình thức khởi động sẽ giúp mỗi tiết học trở nên mới mẻ, hấp dẫn và phù hợp với từng kiểu bài, từng mục tiêu học tập. Sự thay đổi linh hoạt trong cách tổ chức không chỉ khơi dậy cảm hứng học tập mà còn góp phần phát triển nhiều năng lực khác nhau cho học sinh như năng lực ngôn ngữ, năng lực hợp tác, năng lực giải quyết vấn đề, sáng tạo. Điều này càng trở nên cần thiết trong dạy học môn Ngữ văn lớp 6 – nơi học sinh bắt đầu rèn luyện tư duy cảm thụ và làm quen với diễn đạt bằng lời nói, chữ viết.
Giáo viên cần xây dựng một hệ thống các hình thức khởi động phong phú, có khả năng thay đổi linh hoạt theo đặc trưng bài học. Cụ thể, với các văn bản truyện, giáo viên có thể khởi động bằng hình thức “đoán truyện qua tranh”, “xâu chuỗi tình huống”, “trả lời nhanh một câu hỏi mở” hoặc “liên hệ với trải nghiệm cá nhân”. Với các bài thơ, giáo viên có thể cho học sinh nghe nhạc có giai điệu đồng điệu với cảm xúc của bài học, từ đó mời các em dự đoán chủ đề bài thơ. Khi dạy phần viết, có thể tổ chức trò chơi “sửa lỗi nhanh”, “tìm cặp từ đúng”, “ghép ý tưởng sáng tạo”... để khởi động nhẹ nhàng và chuyển mạch tư duy phù hợp.
Ngoài ra, giáo viên có thể ứng dụng công nghệ thông tin để làm phong phú hình thức khởi động, như sử dụng video ngắn, đoạn phim minh họa, đoạn hội thoại hài hước, quiz tương tác bằng phần mềm (Wordwall, Kahoot, Quizziz…), hoặc tạo các câu hỏi kích thích tư duy trên bảng tương tác điện tử. Quan trọng nhất là mỗi hình thức khởi động phải hướng đến 3 mục tiêu cốt lõi: tạo hứng thú, gợi nhớ kiến thức nền, và dẫn dắt logic vào nội dung bài mới.
Việc lựa chọn hình thức cũng cần gắn với tâm lý lứa tuổi lớp 6. Các em thường dễ bị thu hút bởi trò chơi, màu sắc, tình huống đời thực, câu chuyện ngắn, video hoạt hình hoặc những gì gần gũi với trải nghiệm cá nhân. Do đó, khởi động không cần quá cầu kỳ nhưng cần đúng trọng tâm, hấp dẫn và gợi mở. Giáo viên cần chuẩn bị kỹ về thời gian, kịch bản, dụng cụ (nếu có), đồng thời xây dựng các tiêu chí đánh giá nhanh hoạt động như mức độ tham gia, độ chính xác, sự sáng tạo hay tính kết nối với bài học.
Khi áp dụng giải pháp này, tôi nhận thấy học sinh lớp 6 hứng khởi hơn hẳn trong các tiết học. Các em không còn tâm lý ngại phát biểu mà tích cực tham gia vào phần mở đầu tiết học như một trò chơi nhẹ nhàng, vui nhộn nhưng vẫn bổ ích. Nhờ sự đa dạng trong hình thức, tiết học luôn tạo được cảm giác mới mẻ, không lặp lại. Sự tò mò được khơi dậy khiến học sinh dễ tiếp cận bài học, nhất là với những em học yếu hoặc thường nhút nhát. Ngoài ra, khi khởi động có liên hệ đến thực tiễn hoặc cảm xúc cá nhân, các em dễ kết nối với bài học hơn, từ đó kết quả học tập và chất lượng tiếp thu bài cũng cải thiện đáng kể. Khảo sát cuối học kỳ cho thấy, hơn 85% học sinh lớp tôi bày tỏ mong muốn được tham gia các hoạt động khởi động mỗi tiết, 78% cho rằng các tiết học có khởi động làm các em “dễ hiểu bài hơn”, “có hứng học hơn” và “muốn được học thêm”. Đồng thời, giáo viên trong tổ chuyên môn khi áp dụng giải pháp cũng chia sẻ rằng việc làm mới hình thức khởi động giúp tiết dạy của họ sinh động và thu hút học sinh hơn. Có thể nói, việc đa dạng hóa hình thức khởi động không chỉ là một kỹ thuật sư phạm cần thiết, mà còn là một bước đi hiệu quả trong đổi mới phương pháp dạy học Ngữ văn lớp 6 theo hướng phát triển năng lực.
Một hoạt động khởi động hiệu quả không chỉ phụ thuộc vào nội dung hay hình thức, mà còn được quyết định bởi cách thức tổ chức và phương pháp sư phạm mà giáo viên lựa chọn. Trong dạy học phát triển năng lực, việc vận dụng linh hoạt các phương pháp và kỹ thuật dạy học tích cực có ý nghĩa đặc biệt quan trọng. Điều đó giúp giáo viên tạo ra môi trường học tập tương tác, khuyến khích học sinh chủ động tham gia, rèn luyện tư duy sáng tạo, kỹ năng giao tiếp và làm việc nhóm ngay từ đầu tiết học. Với học sinh lớp 6 – lứa tuổi đang trong quá trình hình thành thói quen học tập mới ở cấp THCS – sự kết hợp linh hoạt các phương pháp sẽ giúp các em dần hình thành kỹ năng học chủ động, phát triển năng lực hợp tác, tư duy phản biện và diễn đạt bằng ngôn ngữ nói hoặc viết. Nhờ đó, hoạt động khởi động không chỉ là bước mở đầu cho bài học mà còn là không gian thực hành năng lực của học sinh một cách tự nhiên và hiệu quả.
Trong quá trình thiết kế và triển khai hoạt động khởi động, giáo viên nên lựa chọn các phương pháp dạy học tích cực như: đặt và giải quyết vấn đề, dạy học theo nhóm, phương pháp trực quan, kể chuyện gợi mở, trò chơi học tập… đồng thời kết hợp với các kỹ thuật như “khăn trải bàn”, “mảnh ghép”, “hỏi và đáp”, “bản đồng tâm”, “chia sẻ nhanh – phản hồi nhanh”… Việc lựa chọn phương pháp và kỹ thuật cần linh hoạt theo mục tiêu bài học, nội dung khởi động và đặc điểm học sinh.
Ví dụ, trong bài học về văn bản “Tôi đi học” – một tác phẩm giàu cảm xúc, giáo viên có thể sử dụng phương pháp đặt tình huống có vấn đề bằng một câu hỏi mở: “Ngày đầu tiên đến trường, em đã có cảm xúc như thế nào?” kết hợp với kỹ thuật chia sẻ nhanh trong nhóm đôi, sau đó mời một vài em trình bày cảm xúc trước lớp. Với bài thơ “Buổi học cuối cùng”, giáo viên có thể sử dụng hình ảnh minh họa cùng nhạc nền nhẹ nhàng (phương pháp trực quan), sau đó đặt câu hỏi gợi mở bằng kỹ thuật bản đồng tâm để học sinh viết nhanh ra giấy 2 từ khóa gợi cảm xúc sau khi xem xong.
Trong tiết luyện viết đoạn văn, giáo viên có thể kết hợp trò chơi “Xâu chuỗi từ khóa” (kỹ thuật mảnh ghép) để học sinh ghép các từ rời rạc thành một đoạn văn ngắn, từ đó dẫn vào nội dung bài học. Khi học sinh được tham gia vào hoạt động khởi động dưới các hình thức sáng tạo, các em sẽ tự tin hơn, chủ động hơn và bước vào tiết học với tinh thần sẵn sàng học hỏi. Đặc biệt, việc sử dụng kỹ thuật dạy học còn giúp giáo viên dễ kiểm soát thời gian, khơi dậy được tối đa tiềm năng của học sinh trong thời gian ngắn.
Thực tế triển khai giải pháp tại lớp tôi giảng dạy cho thấy, khi giáo viên chủ động vận dụng linh hoạt các phương pháp và kỹ thuật dạy học tích cực trong phần khởi động, tiết học trở nên cuốn hút và giàu sức sống hơn. Học sinh hào hứng tham gia các hoạt động ngay từ phút đầu tiên, có cơ hội thể hiện quan điểm cá nhân, luyện tập phản xạ ngôn ngữ và hợp tác nhóm hiệu quả. Tỷ lệ học sinh phát biểu trong tiết học tăng rõ rệt, kể cả những em nhút nhát cũng bắt đầu mạnh dạn trình bày ý kiến. Ngoài ra, hoạt động khởi động sáng tạo còn giúp giáo viên dễ dàng nhận diện các mức độ nhận thức khác nhau trong lớp, từ đó điều chỉnh hoạt động dạy phù hợp với từng nhóm đối tượng. Đáng chú ý, sự thay đổi này còn tạo hiệu ứng tích cực đến các hoạt động tiếp theo trong tiết học: học sinh tập trung hơn, hiểu bài sâu hơn và tích cực phản hồi khi được giao nhiệm vụ. Qua khảo sát, hơn 80% học sinh cho rằng “thích tiết học bắt đầu bằng hoạt động nhóm hoặc trò chơi”; hơn 70% học sinh cho biết “dễ tiếp thu bài học hơn khi được khởi động theo cách sáng tạo”. Như vậy, việc phối hợp phương pháp và kỹ thuật dạy học tích cực không chỉ nâng cao hiệu quả hoạt động khởi động mà còn là chìa khóa quan trọng để triển khai dạy học phát triển năng lực trong môn Ngữ văn lớp 6 một cách thiết thực và hiệu quả.
Sau khi áp dụng ba giải pháp đã trình bày vào thực tiễn giảng dạy môn Ngữ văn lớp 6 trong một học kỳ, tôi nhận thấy sự thay đổi rõ rệt cả về thái độ học tập, mức độ tham gia hoạt động và kết quả học tập của học sinh. Trước hết, hoạt động khởi động trong các tiết học đã trở thành phần được học sinh mong đợi và háo hức tham gia. Những giờ học bắt đầu bằng trò chơi nhỏ, chia sẻ trải nghiệm cá nhân, quan sát tranh ảnh hay trả lời câu hỏi mở đã tạo ra một không khí lớp học sôi nổi, tích cực và thân thiện. Học sinh tự tin hơn khi trình bày ý kiến, hào hứng hơn khi tiếp nhận kiến thức, và chủ động hơn trong quá trình học tập.
Về mặt định lượng, trong học kỳ I năm học 2025–2026, tôi đã tiến hành khảo sát 35 học sinh lớp 6A nơi tôi trực tiếp giảng dạy. Kết quả cho thấy:
Tỷ lệ học sinh tích cực tham gia hoạt động khởi động tăng từ 54% (đầu năm) lên 86% (sau tác động).
Tỷ lệ học sinh thể hiện sự hứng thú với tiết học có khởi động tăng từ 60% lên 92%.
Kết quả kiểm tra định kỳ môn Ngữ văn của lớp tăng rõ rệt: số học sinh đạt điểm khá, giỏi chiếm 74%, tăng 18% so với đầu năm.
100% học sinh cho biết các em thích những tiết học bắt đầu bằng trò chơi, câu hỏi gợi mở hoặc chia sẻ trải nghiệm.
Giáo viên trong tổ chuyên môn cũng chia sẻ rằng học sinh lớp 6 tham gia tích cực hơn, chủ động học hơn và tinh thần lớp học có nhiều chuyển biến tích cực.
Kết quả trên cho thấy, việc đầu tư vào hoạt động khởi động không chỉ giúp nâng cao chất lượng dạy học môn Ngữ văn mà còn góp phần quan trọng vào quá trình hình thành và phát triển phẩm chất, năng lực cho học sinh theo đúng tinh thần đổi mới giáo dục hiện nay.
Từ quá trình nghiên cứu và thực tiễn áp dụng giải pháp, tôi rút ra một số bài học kinh nghiệm như sau:
Thứ nhất, muốn tổ chức được hoạt động khởi động hiệu quả, người giáo viên cần thay đổi tư duy từ truyền thống sang tích cực, chủ động đầu tư thời gian thiết kế và chuẩn bị hoạt động phù hợp với nội dung bài học và đặc điểm học sinh. Phải xem đây là một hoạt động học tập thực sự, chứ không phải phần mở đầu mang tính hình thức.
Thứ hai, giáo viên cần linh hoạt trong việc lựa chọn nội dung, hình thức và phương pháp tổ chức khởi động. Không có công thức cố định cho mọi bài học, nhưng mỗi hoạt động khởi động đều cần hướng tới ba mục tiêu chính: tạo hứng thú, huy động kiến thức nền và dẫn dắt vào bài mới. Chỉ khi đảm bảo được ba mục tiêu đó thì hoạt động khởi động mới thực sự hiệu quả.
Thứ ba, trong quá trình triển khai, giáo viên cần quan sát kỹ phản ứng của học sinh để kịp thời điều chỉnh nhịp độ, cách dẫn dắt hoặc hình thức tương tác. Một hoạt động khởi động hấp dẫn nhưng thiếu kiểm soát về thời gian hoặc không tạo được liên kết nội dung sẽ làm ảnh hưởng đến chất lượng toàn tiết học. Do đó, sự linh hoạt, mềm dẻo và khả năng ứng biến sư phạm là yếu tố không thể thiếu.
Thứ tư, hoạt động khởi động cần được gắn liền với đánh giá nhẹ nhàng và phản hồi tích cực. Giáo viên không nên bỏ qua việc ghi nhận sản phẩm học tập hoặc phản hồi của học sinh, dù là một câu trả lời ngắn hay một chia sẻ cảm xúc. Chính sự công nhận này giúp học sinh cảm thấy được lắng nghe, được ghi nhận và có động lực bước vào tiết học với sự chủ động, tự tin.
Đổi mới phương pháp dạy học theo hướng phát triển phẩm chất và năng lực người học là yêu cầu tất yếu trong chương trình giáo dục phổ thông 2018. Trong tiến trình đó, hoạt động khởi động giữ vai trò như cánh cửa đầu tiên mở ra thế giới tri thức, cảm xúc và sáng tạo cho học sinh. Qua quá trình nghiên cứu và thực nghiệm đề tài “Nâng cao hứng thú và hiệu quả tổ chức hoạt động khởi động trong dạy học môn Ngữ văn lớp 6”, tôi nhận thấy rằng: khi giáo viên nhận thức đúng vai trò, biết cách đa dạng hóa hình thức và phối hợp linh hoạt các phương pháp, kỹ thuật dạy học tích cực, hoạt động khởi động sẽ trở thành điểm nhấn sinh động cho mỗi tiết học, tạo cảm hứng và động lực học tập rõ rệt cho học sinh.
Ba giải pháp được trình bày trong sáng kiến – gồm: (1) Nhận thức đúng vai trò và yêu cầu khởi động, (2) Đa dạng hóa hình thức tổ chức, (3) Kết hợp các phương pháp và kỹ thuật dạy học tích cực – đều có sự liên kết chặt chẽ, bổ sung lẫn nhau, tạo nên hiệu quả tổng thể trong việc tổ chức hoạt động khởi động. Các kết quả thực tiễn đã chứng minh rằng, chỉ cần đầu tư đúng mức cho bước mở đầu, tiết học sẽ chuyển động tích cực từ những phút đầu tiên.
Tôi tin rằng sáng kiến này không chỉ có giá trị thực tiễn đối với môn Ngữ văn lớp 6 mà còn có thể linh hoạt áp dụng cho nhiều môn học, nhiều cấp học khác, góp phần lan tỏa tinh thần đổi mới đến rộng rãi đội ngũ giáo viên, đặc biệt trong bối cảnh chuyển đổi từ phương pháp dạy học truyền thống sang dạy học phát triển năng lực toàn diện.
Cần tiếp tục tổ chức các buổi sinh hoạt chuyên môn, chuyên đề dạy học theo hướng phát triển năng lực, đặc biệt tập trung vào nội dung thiết kế hoạt động khởi động sáng tạo trong các môn học. Đồng thời tăng cường đầu tư thiết bị hỗ trợ giảng dạy như máy chiếu, bảng tương tác, tài liệu số… để giáo viên có điều kiện tổ chức các hoạt động khởi động sinh động, hiện đại.
Phối hợp cùng giáo viên tạo điều kiện cho học sinh được chia sẻ cảm xúc, trải nghiệm hằng ngày và khuyến khích các em tích cực kể chuyện, viết nhật ký, đọc sách... để học sinh có vốn sống phong phú – là nền tảng quan trọng để các em tham gia tốt hơn vào hoạt động khởi động và các hoạt động học tập trong môn Ngữ văn.
Chương trình giáo dục phổ thông 2018 – Môn Ngữ văn – Bộ Giáo dục và Đào tạo.
Công văn số 5512/BGDĐT-GDTrH về xây dựng kế hoạch giáo dục nhà trường.
Tài liệu tập huấn mô-đun 2 và 3 – Phát triển năng lực giáo viên THCS môn Ngữ văn.
Sách giáo khoa Ngữ văn lớp 6 (bộ sách Kết nối tri thức với cuộc sống), NXB Giáo dục Việt Nam.
Tài liệu bồi dưỡng phương pháp và kỹ thuật dạy học tích cực, Viện Khoa học Giáo dục Việt Nam.
Đây là Sáng kiến mới 100%, do thầy Lê Hồng Minh thiết kế nhằm hỗ trợ miễn phí cho giáo viên phục vụ công việc dạy học và được đăng tải độc quyền trên website bienphap.vn và được công ty DMCA bảo mật quyền sở hữu trí tuệ. Thầy nghiêm cấm tất cả mọi người không được phép chia sẻ lại hoặc buôn bán trên tất cả các trang mạng xã hội dưới bất cứ hình thức nào!
Tăng cường năng lực toán học thông qua ứng dụng CNTT trong dạy học phân số lớp 6
30/07/2025 17:50
Tăng cường năng lực toán học thông qua ứng dụng CNTT trong dạy học phân số lớp 6.